Een Jezusbeeldje met een verhaal

Onlangs kreeg ik van een familielid een klein ivoren beeldje in twee delen. Het betrof onmiskenbaar een ongekleed Jezuskindje, omdat het stigma van de steek van de lans goed te zien is in zijn rechterzij. Het beeldje bevat sporen van polychromie. Het golvende haar is goudkleurig en een gaatje op het achterhoofd doet vermoeden dat daar ooit een klein aureooltje heeft gezeten. De ogen en lippen bevatten kleurresten. Een duimpje ontbrak, een van zijn armpjes was eraf en de voetjes leken wel afgekloven door een hond. Ik plakte het losse lichaamsdeel er weer aan en zette het beeldje in de hoek van een klein trofeeënkastje.

Toen ik bezoek kreeg van een bevriende expert in religieuze beelden liet ik het kleinood aan hem zien. Het wist meteen was het was en waar het vandaan kwam. Volgens hem was het in de 17de of 18de eeuw gesneden uit ivoor in de Portugese kolonie Goa. Hij moest erg lachen om mijn provisorische restauratiepoging, want ik bleek het armpje er verkeerd om aangezet te hebben, waardoor het beeldje volgens hem meer op een speler op de bowlingbaan leek dan op een zegenende Jezus. Hij adviseerde mij de lijm waarmee ik het armpje had bevestigd met behulp van bijna pure alcohol los te halen en met de twee zegenende vingertjes omhoog weer vast te lijmen. Door het beeldje op een voet te zetten en vast te maken aan een kleine standaard zou het zijn pracht weer terugkrijgen. Zo gezegd, zo gedaan.

Toegegeven moet worden dat het resultaat er mag wezen. Een poppenstandaard kon goed dienst doen als bevestigingsmogelijkheid. Een doopvontje van een ooit als souvenir gekregen beeldengroepje bleek uitstekend dienst te kunnen doen als voetstuk. Dat daarop een bijbeltje met kruis te zien is maakt het nog toepasselijker. En het armpje liet zich op de aangegeven wijze prima losweken en herbevestigen. Nu maakt het kindje overduidelijk een klassiek zegenend gebaar, waarbij Hij drie vingers strekt. In de andere hand zit een klein gaatje, wat erop duidt dat het kindje oorspronkelijk een voorwerp in de hand gehad moet hebben, naar alle waarschijnlijkheid een Rijksappel met kruis, een wereldbol of een bloedende granaatappel. Bij een appel wordt verwezen naar de zondeval van de mens in het paradijs en de komst van Jezus als nieuwe Adam die de mensheid komt redden.Het bloed verwijst uiteraard naar het lijden van Christus. Een wereldbol zou eveneens een verwijzing zijn naar het kind dat door zijn kruisdood de redder van de wereld (Salvator Mundi) zal worden. Overigens acht onze expert het ook niet uitgesloten dat ons exemplaar geen appel of wereldbol in de hand heeft gehad, maar een witte vlag met rood kruis.

Nader onderzoek naar de herkomst en het gebruik van dergelijke beeldjes bracht aan het licht dat de oorsprong waarschijnlijk in Mechelen ligt, waar in de 15de eeuw talrijke van deze naakte Jezuskindjes uit hout gesneden werden. Zij waren zeer geliefd en werden gebruikt voor privé-devotie, niet alleen in de Nederlanden, maar ook tot ver daarbuiten zoals in Spanje en Portugal. Via die route werden ze ook populair in Mexico, Peru, Brazilië, India, de Filipijnen, China en Japan. Locale beeldsnijders gingen dergelijke beeldjes op den duur ook zelf produceren, waarbij de Indo-Portugese ambachtslieden geen hoput gebruikten, maar ivoor. Ook de gelaatsuitdrukking veranderden zij. Waar in Mechelen meer ovale hoofdjes geliefd waren, werd in de Portugese kolonies Goa (India), Celao (Sri Lanka) en Macao (China) gekozen voor meer gerekte gelaten.

De beeldjes zouden de menswording van Christus symboliseren en zijn geïnspireerd op het begin van het Evangelie van Johannes: In het begin was er het Woord en het woord was bij God en het woord was God (Johannes I:1). In de iconografie van de katholieke kerk wordt deze menswording meestal afgebeeld met de Moeder Gods en haar kind, of met Christus aan het kruis. De traditie van het beeldje van een staande jonge Jezus die naakt is, ontstond in de veertiende eeuw. In de negentiende eeuw kreeg men soms moeite met de naaktheid van het kind, reden waarom er diverse exemplaren ontdaan zijn van hun mannelijkheid en soms zelfs van hun bilvormen. Ook werden ze soms aangekleed.

Het ivoor, de vorm van het hoofden zijn weelderige haardos verraden de Indo-Portugese herkomst van ons beeldje, waarbij volgens onze expert Goa het meest in aanmerking komt als plaats van herkomst.

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *