Een Rammazeynbijbel uit 1644? Raadsels rond een jaartal

Op de Duitse veilingsite Ebay wordt door een Zwitserse verkoper een curieuze Statenbijbel aangeboden, die in 1644 gedrukt zou zijn in Amsterdam en Gouda. “Sie bieten auf eine Ausgabe aus dem Verlag von Snellaert (Amsterdam) und Iohan Rammazeyn (Gouda) aus dem Jahre 1644”, zo luidt de advertentie. Van Johannes Rammazyn en zijn vader Pieter is inderdaad een roofdruk van de Statenbijbel bekend, maar die werd gedrukt in de jaren 1647-1648. Uiteindelijk vertilden de Goudse boekdrukkers zich aan deze enorme klus en leidde het tot het faillissement van Johannes. Alle reden dus om dit kavel eens aan een nader onderzoek te onderwerpen.

De naam Snellaert komt in elk geval bekend voor. Dat was Esdras Willemsz. Snellaert, boekhandelaar in Utrecht. Met hem sloot de in financiële nood verkerende Johannes Rammazeyn in 1648 een overeenkomst om deze Goudse Statenbijbel “in Compagnij” – dus gezamenlijk – uit te geven. Op het laatste deel van de bijbels die de drukkerij van Rammazeyn aan de Korte Groenendaal verlieten prijkt op de titelpagina dan ook beider namen. Ook dat mocht uiteindelijk niet baten en in de failliete boedel van Rammazeyn zat uiteindelijk nog een flinke voorraad (ongebonden) bijbels.

Op de titelpagina van de nu op Ebay aangeboden Amsterdams-Goudse Bijbel staan de naam van de Amsterdamse drukker Theunis Jacobsz, “in compagnie met Esdras Snellaert, het stadswapen van Amsterdam met de drie andreaskruisen en het silhouet van de stad. Geen enkele verwijzing naar Gouda op dit Oude-Testamentdeel. De titelbladen van het Nieuwe Testament en van de Apocriefe boeken komen echter bekend voor, in het eerste geval zelfs met het Goudse stadswapen met de zes sterren. Alleen het jaartal luidt in beide gevallen niet 1647 of 1648, maar 1644. En dat is vreemd, omdat het hele proces van het drukken van deze Bijbel in dat jaar nog niet eens gestart was.

Alle aanleiding om eens contact te zoeken met de verkoper, Sven Heininger, om betere foto’s te vragen van de titelbladen. Hij stuurde die per omgaande. En inderdaad bevatten beide pagina’s het jaartal 1644. Bij wat verder inzoomen op deze getallen zijn er toch oneffenheden te zien die erop duiden dat het laatste cijfer moedwillig veranderd is van een zeven in een vier, tamelijk professioneel en vermoedelijk al in de zeventiende eeuw. Verondersteld zou kunnen worden dat Snellaert hier de hand in heeft gehad. Hij had immers nog een flinke partij bladen met de Rammazeynbijbel en zou die samen met een partij van het Oude Testament van een andere drukker, Theunis Jacobsz. tot een nieuwe volledige bijbeleditie gesmeed kunnen hebben. Blijft de vraag waarom het dan nodig was om het Nieuwe Testament en de Apocrief boeken te anti-dateren?

Een blik in Bijbel en Prent, het standaardwerk over Bijbelvertalingen van Wilco Poortman, leert echter dat er geen Statenbijbel bekend is uit 1644 die in compagnie gedrukt zou zijn door Theunis Jacobsz en Snellaert; ook geen afzonderlijk Oude Testament. Er staat wel een volledige Bijbel uit 1648 op beider naam. Daarom toch ook nog maar eens nauwkeurig gekeken naar het jaartal op het eerste titelblad van de Ebay-bijbel. Dan blijkt dat ook hier met met het laatste cijfer van het jaartal geknoeid is. Daarmee is een evidente poging gedaan de Bijbel drie of vier jaar ouder te laten lijken dan zij werkelijk is. De reden of het belang daarvan wordt daarmee nog raadselachtiger, want dit minieme verschil lijkt te verwaarlozen.

Aan het eind van het Nieuwe Testament benutte Rammazeyn nogmaals de kans om zijn naam en woonplaats in het boek achter te laten. Daarbij vermeldde hij nog een keer het jaartal, maar dan in Latijnse aanduiding. Nu ben ik nog wel benieuwd of en hoe het anti-dateren daarbij is gebeurd. De verkoper reageert echter niet meer. Het zal toch niet dat…..?

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *