500 jaar Reformatie in Gouda herdacht

Dit jaar is het op de kop af 500 jaar geleden dat de Duitse monnik Maarten Luther de knuppel in het Roomse kippenhok wierp. Met het aanslaan van 99 stellingen aan de deur van de slotkapel van Wittenberg, waarin hij zijn kritiek op de aflatenpraktijk van de Rooms-Katholieke Kerk vervatte, werd de aanzet gegeven voor een ingrijpende verandering en uiteindelijk ook een versplintering van de christelijke eenheid in de wereld. Refo500StJanDeze beweging, die Hervorming of Reformatie ging heten, kende en kent vele richtingen. Ook een middelgrote stad als Gouda telt vele tientallen vertakkingen van een beweging die begon met Luther en hier in de Nederlanden vooral werd doorgezet door volgelingen van een andere hervormer, de Fransman Jean Calvin (Calvijn).

Historische Vereniging Die Goude heeft ter gelegenheid van 500 jaar Reformatie een speciaal themanummer het licht laten zien. Onder de titel ‘De Goudse Reformatie vertakt’ worden hierin de lotgevallen van enkele tientallen grote en kleine protestantse kerken beschreven. In eerdere studies en ook in de stadsgeschiedenis uit 2002 werd er al veel over deze religieuze geschiedenis van de stad gepubliceerd, maar de diverse (kerk)historici die aan dit nummer meewerkten zijn erin geslaagd nog veel onbekende episodes en gegevens uit de bronnen op te duikelen. Zo beschrijft mw. Henny van Dolder – De Wit, de onverslijtbare oud-archivaresse van de Sint-Janskerk – de geschiedenis van de Waals-gereformeerde gemeente, die twee eeuwen kerkte in de Gasthuiskapel. Aan deze Franstalige kerk was tot op heden nog nauwelijks aandacht besteed. J.M. ten Napel dook in de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk van Gouda vanaf 1849 tot haar opgaan in de Protestantse Kerk van Nederland (PKN). Hij liet zelfs reconstructietekeningen vervaardigen van het verdwenen kerkgebouw aan de Kattensingel en ook de thans bouwvallige Turfmarktkerk komt aan bod.

Tidinge

Natuurlijk ontbreken in de Tidinge de lutheranen, aanstichters van het jubileum, niet. In een bijdrage van dr. J.J.H. Bik wordt geschetst hoe zij hier al vroeg de beschikking kregen over de Joostkapel aan de Lage Gouwe. Het in deze kapel hangende fraaie – en voor Nederland unieke – portret van dominee Clemens Bijsterveldt als pastor bonus (goede herder tussen de schapen), siert ook de omslag van het tijdschrift als ode aan de lutheranen. Maar ook de vele evangelische en bevindelijke bewegingen in de stad ontbreken niet en komen aan de orde in bijdragen van respectievelijk A.J. Dijkstra en J. Mastenbroek. In de bijdrage van laatstgenoemde staat een foto van een kerkje dat verstopt ligt achter de Nieuwehaven en dat waarschijnlijk maar weinig Gouwenaren weten te vinden. De geschiedenis van de grote Hervormde Gemeente is minder onbekend, maar Udo Doedens is erin geslaagd in haar ontwikkeling in enkele heldere lijnen uit te tekenen.

Zelf heb ik geprobeerde alle doperse sporen in Gouda in kaart te brengen. Doopsgezinden AanbiedingRefo500-2waren hier weliswaar slechts een zeer kleine kudde, maar hun geschiedenis verdient het eveneens om te boek gesteld te worden. Dankzij een tip van archivaresse Marianne van der Veer kwam ook het bestaan van een doopsgezinde vermaning (kerk) in de Hoefsteeg aan het licht. Zij wees mij erop dat de kerk vermeld werd in een inventarisatie van brandemmers in de stad uit 1677. Net na afsluiting van het tijdschrift ontdekte ik overigens dat mijn veronderstelling dat het hier ging om een kerk van de behoudende stroming van de ‘Vlaamse mennisten’ door niemand minder dan  Ignatius Walvis wordt bevestigd in zijn stadsgeschiedenis uit 1713. Bij zijn beschrijving van het kort na de overgang van de stad naar de prins in 1572 afgebroken Minderbroederklooster, meldt hij dat op die plek de hoefsteeg was gebouwd en dat daar – op de plek waar het koor van de kloosterkapel had gelegen – tot voor kort de Vlaamse mennisten kerk hielden.

Deze bijzonder aflevering van de Tidinge, maar liefst 60 pagina’s dik, werd op 10 juni 2017 in de Sint-Janskerk door mij aangeboden aan de Goudse wethouder  Corine Dijkstra. Dat gebeurde tijdens de Zuid-Hollandse viering van Refo500. Voor niet-leden van die Goude is het tijdschrift in de boekhandel te koop voor 5 euro.

 

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *