Expositie plaatst Librije en Jacobus Sceperus in de schijnwerpers

OLYMPUS DIGITAL CAMERAIn het Museum Gouda wordt op 15 februari 2015 de expositie UITGELEZEN! geopend, gewijd aan boekdrukkunst, boeken en lezen. Vier gastcuratoren – Jan Willem Klein (Streekarchief Midden Holland), Paul H.A.M. Abels, Maurice Wery en Petra Luijkx (Museum Meermanno) – krijgen de kans om hun fascinatie voor het boek tentoon te spreiden. Elke gastcurator staat daarvoor een hele zaal ter beschikking. Jan Willem Klein, kenner van de vroegste boekdrukkunst, brengt een eerbetoon aan Gouda’s vroegste boekdrukker Geraert Leeu. Hij toont een unieke verzameling van vroege incunabelen van deze boekdrukker met internationale faam, voor wie Gouda in 1484 te klein werd en die zijn drukkerij daarom verplaatste naar Antwerpen. Maurice Wery brengt een bijzondere verzameling schilderijen bijeen van lezende personages, onder wie de gezusters Arntzenius (volgens Maarten van Rossum het mooiste schilderij van Nederland) en Sjaantje (volgens Vind Magazine het mooiste naakt van Nederland). Petra Luijkx tekent voor een presentatie van de dertig best vorm gegeven boeken van deze eeuw, geselecteerd door een deskundige jury.

Dan is er nog een zaal die door bovengetekende wordt ingericht. Daarin zal een kleine DSC06726reconstructie te zien zijn van de Goudse Librije, die zich in de Sint-Janskerk bevond. De basis voor deze eeuwenoude stadsboekerij werd na de reformatie gelegd met de inbeslagname van boeken van kerken en kloosters. In deze zaal wordt ook een ode gebracht aan de ‘Goudse Vrijheid’, de periode 1585-1618, toen Gouda een vrijplaats was voor schrijver en drukkers die elders vervolgd werden. Centrale figuur in dit deel van de expositie is Jacobus Sceperus (1607-1677). Deze ultra-orthodoxe zeventiende-eeuwse dominee is van grote betekenis geweest voor de Goudse Librije. Een College van Librijemeesters beheerde dit laat-middeleeuwse boekenbezit en vulde het aan met belangrijke boekwerken die nadien verschenen. Devanderhem-2 Librije weerspiegelt daarmee de intellectuele interesse en smaak van de Goudse elite door de eeuwen heen. Sceperus was vele jaren Librijemeester, in welke functie hij in 1648-1649 nauw betrokken was bij een herinrichting en modernisering van de leeszaal. Ook verzorgde hij een nauwgezette administratie en registratie van het boekenbezit. Hij zorgde er hoogstpersoonlijk voor dat de Librije verrijkt werd met een unieke negendelige Atlas van Bleau. Uit brieven van Sceperus aan deze beroemde Amsterdamse boekdrukker blijkt dat hij zich met succes inspande voor de aanschaf van deze kostbare kaartenverzameling.

Tegenover de verdiensten van Sceperus staat echter een andere actie die een grote smet op hem werpt. Hij was namelijk ook de drijvende kracht achter een rampzalige zuivering

van het boekenbestand, waardoor 320 boeken geveild werden die volgens hem niet rechtStempel in de (gereformeerde) leer waren en daarom ‘niet dienstig’. Door deze actie verdwenen kostbare katholieke incunabelen uit de Librije, maar ook boeken van vrijzinnig–protestantse signatuur. Wegens de ravage die Sceperus aanrichtte in de Librije meent bovengetekende als gastcurator dat een schandpaal voor deze dominee op zijn plaats is, die zichtbaar moet maken hoe kwetsbaar dit unieke Goudse boekenbezit door de eeuwen heen was en nog steeds is.

Sceperus heeft zelf ook de nodige boeken geschreven. In zijn werk komt hij naar voren als een vurig pleitbezorger van de gereformeerde leer en een fel bestrijder van alle andere religies. Berucht werd hij door zijn boek tegen het Sinterklaasfeest. Maar niet alleen de

Familiewapen van Sceperus, getekend in het namenboek van de Librijemeesters. Wellicht moeten wij hieruit afleiden dat de naam Sceperus niet afgeleid is van Schipper maar Schaper

Familiewapen van Sceperus, getekend in het namenboek van de Librijemeesters. Wellicht moeten wij hieruit afleiden dat de naam Sceperus niet afgeleid is van Schipper maar Schaper

katholieken kregen het ervan langs. Ook de remonstranten, in 1619 uit de gereformeerde kerk gezet, moesten het ontgelden. Binnen zijn eigen kerkelijke gemeente was Sceperus ook geen gemakkelijk man. De Goudse kerkenraadsacta staan vol met passages over zijn conflicten met collegapredikanten en gemeenteleden. Het beeld dat wij langs deze weg van hem krijgen is tamelijk negatief. Het moet een ongemakkelijk mens geweest zijn. Hij geloofde in zijn (gereformeerde) zaak en streed er met hart en ziel voor; hij ging er – om een voetbalterm te gebruiken – vaak met een gestrekt been in. Dat leverde hem veel vijanden op, maar toch ook veel aanhang. Pogingen om hem weg te krijgen stuitten op verzet vanuit de gemeente. Zijn standvastigheid heeft in dat opzicht dus ook positieve recensies opgeleverd. Dat geldt ook voor de Librije, die dankzij zijn vasthoudendheid fraaier werd en verrijkt met een wereldberoemde atlas. Dat de boekerij tegelijkertijd door Sceperus ook geplunderd werd is de keerzijde van zijn daadkracht. Sceperusportret Het ambivalente sceperusdetailsgezicht van Sceperus hadden wij ook graag letterlijk willen zien, in de vorm van een portret van hem. In tegenstelling tot veel andere Goudse predikanten is van Sceperus helaas geen portret bewaard gebleven. Op basis van een beschrijving van hem – zwart haar, kort zwart puntbaardje – is niettemin met grote waarschijnlijkheid vast te stellen dat hij voorkomt op een gravure van Gouwenaar Hendrick Bary, gemaakt als titelprent voor een boek van Sceperus, getiteld SceperusVrager De Goutsche herder (1661).

De achtergronden van deze ontdekking en een gedetailleerd portret van Jacobus Sceperus zijn te lezen in het volgende nummer van de Tidinge van die Goude, het tijdschrift van de historische vereniging, dat een speciaal Themanummer zal uitbrengen ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling UITGELEZEN!.

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *