Eerbetoon aan Gheraert Leeu op tentoonstelling Uitgelezen!

Leeu1484In de tentoonstelling UITGELEZEN!, die vanaf 15 februari 2015 te zien is in Museum Gouda, brengt Jan Willem Klein – archivaris in het Goudse Streekarchief en kenner van Middeleeuwse handschriften en incunabelen – in de eerste zaal een ode aan Gheraert Leeu. Deze grondlegger van de Goudse boekdrukkunst geniet niet alleen internationale bekendheid door zijn boeken van hoge kwaliteit, maar ook door de wijze waarop hij deze illustreerde met aantrekkelijke houtsneden en een brede lekenmarkt wist aan te boren.  Leeu was zeven jaar in Gouda werkzaam (1477-1484) en legde in die periode ongeveer  zeventig werken op de persen. Daarna verplaatste hij zijn bedrijf naar Antwerpen, de Europese ‘hoofdstad’ van dat moment, om zo een nog grotere afzetmarkt te vinden. Ook zijn broer Claes Leeu ging daar aan de slag als boekdrukker en gezamenlijk wisten zij een omvangrijk oeuvre te produceren. Uiteindelijk zou Gheraert tragisch aan zijn eind komen. Tijdens een ruzie met zijn letter-snijder bracht deze hem in 1492 met een burijn een klein steekje toe in zijn hoofd, aan de gevolgen waarvan de drukker enkele dagen later overleed.

In Gouda is Gheraert Leeu altijd in hoge achting blijven staan. Er is een straat naar hem 150px-Gheraert_Leeu_drukker_Goudagenoemd en in het Willem Vroesenpark staat een standbeeld van Leeu, staande achter zijn drukpers (Roel Bendijk, 1976). In de Goudse Librije worden nog twaalf incunabelen van hem bewaard. Tijdens de tentoonstelling zullen veel van deze wiegendrukken aan het publiek getoond worden, waarbij Klein er zelfs in geslaagd is vanuit Duitsland een handschrift in bruikleen naar Gouda te halen dat door Leeu in druk is uitgegeven. Voor het eerst sinds 1993 krijgt het publiek de kans een grotere collectie werken van Leeu te bewonderen. Voor het boekmuseum Meermanno in Den Haag is de Goudse expositie aanleiding om in dezelfde periode de eigen collectie van Leeu-drukken ook uit de kluis te halen en tentoon te stellen.

Waarschijnlijk is ook het laatste werk dat Leeu in 1484 in Gouda op de persen legde te zien in de expositie. Dit was het Boeck van den seven sacramenten. Zoals gebruikelijk is zijn impressum helemaal aan het eind van het werk te vinden, met vermelding van de exacte datum waarop hij zijn drukwerk afsloot. Hij meldt: “Voleyndet ter goude in Hollant by my Gherit Leew int iaer ons heren M.CCCC ende lxxxiiii [1484], den xix dach in Junio”.  De tekst kent de vorm van een dialoog tussen ‘Hostiensis’ en de leerling ‘Actoer’. Het werk is geïnspireerd door Aurea summa, een geschrift van Henricus de Segusio (ca. 1200-1271), ook wel Henry de Susa of Hostiensis genoemd, en door de werken van Nicolaus de Tudeschis. Elk van de zeven hoofdstukken begint met een houtsnede die het betreffende sacrament uitbeeldt. Daarnaast staan steeds ook beide gesprekspartners afgebeeld. Door een gelukkig toeval kon op een recente veiling een blad uit dit werk gekocht worden, handelend “Van dat heylighe sacrament des outaers dat is dat heylighe waerdighe lichaem gods christi”. Dat was een Uitgelezen! mogelijkheid om mijn collectie te verrijken met het oudste fragment van een in Gouda gedrukt boekwerk, inclusief een van de fraaiste afbeeldingen.

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *