Drie prent-pamfletten uit 1618

In de vroege zeventiende eeuw werd de drukpers een geducht wapen in de publieke opinievorming. Politieke en religieuze geschillen werden massaal uitgevochten met behulp van het gedrukte woord. Geleerden, maar ook de gewone burgers, besteden elkaar in een stortvloed van korte vlugschriften, waarin een mening op vaak hoge of felle toon werd uitgedragen of bestreden. Dergelijk vlugschriften, ook wel aangeduid als pamfletten, libellen, paskwillen of schotschriften, hadden een vergelijkbare functie als tegenwoordig de vele sociale media op internet. De meeste pamfletten werden op kwartoformaat gedrukt en voorzien van een eenvoudige – vaak blauwe – papieren omslag. Het geschreven woord voerde daarbij de boventoon, maar al vroeg werd ook geëxperimenteerd met veelzeggende afbeeldingen. Dergelijke gravures zijn vergelijkbaar met de hedendaagse spotprenten, maar verschilden ervan door de toevoeging van een legenda, waarin met behulp van letters en cijfers werd aangegeven wie of wat werd afgebeeld.

Prent-pamfletten, waarin de afbeelding leidend was voor het verdere betoog, verschenen ook in het heetst van de strijd tussen remonstranten en contraremonstranten, gedurende het Twaalfjarig Bestand (1609-1621). Een opvallende reeks van drie afbeeldingen zag toen kort na elkaar het licht in 1618 en werd op de markt gebracht door het orthodox-gereformeerde – contra-remonstrantse – kamp. Deze gereformeerde spotprenten waren ongekend vilein, zozeer zelfs dat de hedendaagse gereformeerde kerkhistoricus Arie van Deursen een van deze drie prenten – de “Arminiaensche dreck-waghen –  aanduidt als “een der venijnigste libellen” uit de tijd van de Bestandstwisten. Qua vormgeving, afgebeelde personen, thematiek en partijkeuze lijkt sprake te zijn van een sterke onderlinge samenhang van deze drie pamfletten, hetgeen nog eens onderstreept wordt door een verwijzing in het pamflet “Wonderlijcken Droom vande School-houdinghe van Mr. Ian van Olden-barnevelt” naar het pamflet “De arminiaensche vaert naer Spaegnien”, waarvan gezegd werd dat het binnenkort zou verschijnen. Deze drie bijzondere pamfletten konden onlangs aan de collectie worden toegevoegd.

Zie over de Goudse elementen in deze prenten het artikel “Goudse remonstranten in beeld. Van zegekar tot mestkar” in Tidinge van die Goude 29 (2011) 92-101.

Leave a Comment

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *