29 oktober 2022
Op de sterfdag van Dirck Volckertszoon Coornhert werd, in de kerk waar hij begraven ligt, het Coornhert500-jaar afgesloten met een grote manifestatie. De veelzijdigheid van deze Goudse vrijdenker werd op vele manieren tot uitdrukking gebracht. Al bij binnenkomst werden de bezoekers verrast door een historische schermdemonstratie van het Antwerpse St-Michielsgilde, dependance Gouda. Coornhert was een begenadigd schermer en gebruikte de aanvals- en verdedigingstactieken ook figuurlijk in de publieke debatten die hij voerde met gereformeerde dominees.
Debat mocht op deze avond dan ook niet ontbreken en kreeg vorm in een zogeheten Hogerhuis-debat over de Vrijheid van Geweten tussen leerlingen van het Coornhert-gymnasium en de Mandeville-academie. Een jury kwam tot het oordeel dat het door de remonstrantse dominee Kim Magnée strak geleide debat werd gewonnen door de leerlingen van het Coornhert. Dit trio werd beloond met T-shirts met een tekst van de vrijdenker.
De jeugd kwam ook op een andere manier aan bod op deze avond. Om Coornherts talenten als toneelschrijver en rederijker uit te lichten, speelden leerlingen van het Coornhert-gymnasium onder leiding van regisseur Peter Meijer een verrassend toneelstuk, waarbij het publiek op sleeptouw werd genomen door twee ‘glazenuitleggers’. Het verhaal van dit duo werd voortdurend onderbroken door vreemd uitgedoste figuranten die op zoek waren naar Glas 1, het zogeheten Coornhertglas over de Vrijheid van Consciëntie. Toen het publiek uiteindelijk door de gidsen van het middenschip naar dit glas werd gedirigeerd, trof men onder dit van buitenaf verlichte glas een tableau vivant aan van het daarop afgebeelde tafereel van de Vrijheid van Geweten die op een door deugden getrokken strijdkar over de Tirannie rijdt. Met volledig gelijkende, poses, tekstbanderollen en een heuse strijdkar slaagden de leerlingen erin een iconisch beeld neer te zetten.
De door Paul Abels – voorzitter van de Coornhert500-werkgroep van Die Goude – geleide avond begon met enkele sprekers die aspecten uit het leven van Coornhert voor het voetlicht brachten, afgewisseld met 16-de-eeuwse muziek. De kerkhistoricus prof.dr. Paul van Geest liet een directe lijn zien tussen kerkvader Augustinus, Erasmus en Coornhert. De Haarlemse burgemeester Jos Wienen belichtte de 48 jaar waarin Coornhert burger van zijn stad was. Zijn Goudse collega Pieter Verhoeve onderstreepte dat Coornherts verblijf in Gouda van wezenlijk belang was voor de stad en de vrijdenker zelf, omdat hij pas hier in alle vrijheid kon werken en dat veel van zijn elders verboden geschriften pas hier op de persen gelegd mochten worden. Beide burgermeesters hielden een vurig pleidooi om het gedachtegoed van Coornhert te blijven uitdragen en hiervoor gezamenlijk een geschikte weg te vinden.
De muzikaliteit van Coornhert – hij speelde uitstekend fluit en luit – kwam bijzonder fraai tot uitdrukking in enkele door hem geschreven liederen, die werden gezonden door de Leidse mezzosopraan Margot Kalse, op luit begeleid door Earl Christy. Andere liederen uit de late zestiende eeuw werden a capella ten gehore gebracht door hert gezelschap Piacevole, onder leiding van de organist van de St. Janskerk, Gerben Budding. Ook aftredend stadsdichter Peter Noordhoek eerde het poëtische werk van Coornhert, maar dan in de vorm van het gedicht “Coornhert. Woorden van waarheid”.
Er zouden weinig ideeën van Coornhert zijn overgeleverd als hij geen toegang had gehad tot de drukpers. Hij was zelf ook doordrongen van het belang ervan. In 1561-1563 was hij daarom zelfs korte tijd mede-eigenaar van een drukkerij in Haarlem. Over zijn relatie met de drukpers schreef Paul Abels een essay, getiteld Door den druck alle de wereldt ghemeem maken, dat door de Goudse drukkerswerkplaats met de hand werd gezet en gedrukt. De eerste exemplaren van deze bibliofiele uitgave van honderd genummerde exemplaren werden op de avond in de St-Jan door Peterpaul Kloosterman – hoofd van de Goudse drukkerij – aangeboden aan de burgemeesters van Haarlem en Gouda. Ook de auteur en Ursula Steenaart, die de fraaie linosnedes maakte, kregen een exemplaar.
Het werd al met al een lange avond van een bijzondere laatste dag van het Coornhert500-project. Eerder op de dag waren de vrijwilligers al bedankt en in het zonnetje gezet, die de Kraamkamer van de Vrijheid in en om het Remonstrantse Poortgebouw hadden ingericht en gedurende meer dan een half jaar hadden bemenst. In totaal bezochten 6666 (het exacte getal) mensen deze tentoonstelling; Gouwenaars, mensen elders uit het land, maar ook veel buitenlanders. Het project werd symbolisch afgesloten met het aansnijden en eten van een grote Coornherttaart.
5 oktober 2022: 6000ste bezoeker Kraamkamer van de Vrijheid
Met nog drie weken te gaan tot het grote Coornhertgala in de Sint-Janskerk werd vandaag het ongekende bezoekersaantal van 6000 gehaald in de Kraamkamer van de Vrijheid. Marjo Knapen uit Roermond, met enkele vriendinnen op bezoek in Gouda, liet zich naar binnen praten door Kamerbewaarder Chris Bogaerts en werd verrast met de mededeling dat zijn het bezoekersaantal op 6000 bracht en daarom een boek mocht uitzoeken. Zij koos resoluut voor het standaardwerk van mr. A.A.J. Rijken uit 1947, over de Goudse Glazen.
26 september: programma Coornhertavond Sint-Jan bekend
Op zaterdagavond 29 oktober, de 432ste sterfdag van Coornhert, wordt het Coornhert500-jaar op grootste wijze afgesloten in de Goudse Sint-Janskerk. Thema is “Het geweten als marktplaats”, wat ook de titel is van de hoofdspreker op deze avond, prof.dr. Paul van Geest, kerkhistoricus. Na hem zullen de burgemeesters van Haarlem en Gouda – Jos Wienen en Pieter Verhoeve – spreken over de relatie van Coornhert met hun stad. Verder zal muziek uit die tijd gespeeld en gezongen worden, gaan leerlingen van het Coornhertgymnasium Glas 1, Vrijheid van Consciëntie, tot leven brengen in een toneelstuk, draagt stadsdichter Peter Noordhoek een Coornhertgedicht voor, presenteert de Drukkerswerkplaats een bibliofiele uitgave met als titel Coornhert en de drukpers en debatteren leerlingen van het Coornhert en de Driestar over thema’s uit het werk van Coornhert. De avond begint om 19.30 uur en is vrij toegankelijk.
25 september: Stadslucht (en Coornhert) maakt vrij
Voor de poort van de Kraamkamer van de Vrijheid, met het grote portret van Coornhert van de hand van Goltzius op de achtergrond, werden vandaag filmopnames gemaakt door het kunstenaarsechtpaar Martin en Inge Riebeek. In opdracht van Museum Gouda maken zij een zeventaal korte filmische ‘bekentenissen’ van mensen die met vrijheid te maken hebben. Die filmpjes zullen worden getoond bij de binnenkort in te richten expositie Hoge Luchten (in samenwerking met het Rijksmuseum), met als ondertitel ‘Stadslucht maakt vrij’. In dat kader mocht Paul Abels vertellen over zijn fascinatie voor vrijheid en Coornhert.
22 september: Coornhert-themanummer van TNK
Na de Tidinge van die Goude heeft ook het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis het jubeljaar Coornhert500 aangegrepen om een heel nummer te vullen met artikelen over de Haarlems-Goudse vrijdenker. De redactie van dit blad van de in 1989 in Gouda opgerichte landelijke Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, deed een beroep op Paul Abels om op te treden als gastredacteur. Abels, destijds medeoprichter van de VNK, nam precies 25 jaar geleden samen met zijn inmiddels overleden collega en mede-promovendus Ton Wouters ook het initiatief tot dit tijdschrift.
In dit themanummer wordt uiteraard veel aandacht besteed aan de kerkhistorische en theologische thema’s in het werk van Coornhert. Prof. Mirjam van Veen, die enkele jaren geleden een heel toegankelijk boekje schreef over hem, laat zien dat het oude beeld van een eenling die strijd tegen een grote machtige (gereformeerde) kerk onjuist is. Coornhert verwoordde wat menigeen binnen die kerk en in het bestuur destijds dacht. Gertjan Glismeijer, dominee van beroep, portretteert Coornhert als een diepgelovig man die scherpe vragen stelde bij de gereformeerde leer; vragen die nog steeds actueel zijn volgens hem. Als laatste geeft Paul Abels Delftenaar Cornelis Boomgaert de eer die hem toekomt, als degenen die de literaire erfenis van Coornhert niet alleen beheerde, maar ook uitdroeg. Zonder Boomgaert zouden veel geschriften van Coornhert onbekend gebleven zijn.
14 september: Drukken in de drukkerswerkplaats
Ondertussen wordt er in de Goudse Drukkerswerkplaats – gevestigd in de Chocoladefabriek – druk gewerkt aan de bibliofiele uitgave van het essay over Coornhert en de drukpers, dat helemaal met de hand wordt gezet en gedrukt. Peterpaul Kloosterman heeft voor het werkje een bijzondere lay-out ontworpen, waarbij ook gewerkt wordt met twee fraaie linosnedes van Ursula Steeenaart: op het ene is het portret van Coornhert te zien in vier vlakken en kleuren; op de andere een bloem met een bij en een spin. Deze bloem verbeeldt een boek, waar honing uitgehaald kan worden, maar ook gif. Door bij en spin uit te lichten komt dit door Coornhert zelf rond 1560 ontworpen drukkersmerk zeer goed uit de verf.
Het eindresultaat zal op 29 oktober – de sterfdag van Coornhert – tijdens de afsluitende Coornhertavond in de Goudse Sint-Janskerk gepresenteerd worden.
11 september: Openmonumentendag en toneelstuk
Maar liefst 876 bezoekers mocht de Kraamkamer op de twee Openmonumentendagen ontvangen. Daarmee is het bezoekersaantal opgelopen tot ruim boven de vijfduizend. Daaronder waren ook de bezoekers van de opvoering van het laatste deel van de eenakter Verkiezen doet verliezen, als afsluiting van de serie in de Réunie op de plek waar Coornhert overleed. In de openstaande deuren van de Kraamkamer gaven acteur Ben Bijker en regisseur Peter Meijer nog een keer een demonstratie van hun kunnen. Ook op deze plek wisten zij een overtuigende Coornhert neer te zetten.
Alle voorstellingen in de Réunie waren uitverkocht. De try-out voor leden van de Sociëteit meegeteld, hebben 375 mensen het toneelstuk en het voorafgaande tafelspel Twee bedelaars van de rederijkers – hertaald door Gouda-op-Schrift – gezien. De reacties waren unaniem lovend. Ook mensen van orthodox-protestante huize, waar Coornhert zich toch fel tegen afzette, waren gegrepen door het verhaal en waardeerden hoe de Goudse vrijdenker werd neergezet als een diepgelovig man, die worstelde met vraagstukken van leven en dood die tot de dag van vandaag actueel zijn.
5 september: Leerlingen Coornhertgymnasium bezoeken Kraamkamer
Op deze warme maandag bezochten 120 leerlingen van klas 2 van het Coornhertgymnasium in groepjes van twintig. Daar kregen zijn van alles te horen over de naamgever van hun school en over de bijzondere periode van de Goudse Vrijheid. Aan het eind werden ze van harte aangemoedigd ook hun ouders te sturen, zodat zij ook weten wie de man is naar wie de school van hun kinderen genoemd is.
2 september: aanbieding Coornhertbuste aan gemeente Gouda
Ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan van de Historische Vereniging De Goude (voorheen Oudheidkundige Kring) werd op deze avond een drukbezochte receptie gehouden in de Agnietenkapel. Het werd een weerzien van leden, bestuursleden, redactieleden en vooral ook veel oud-bestuursleden en andere vrijwilligers. Omdat de stad dit jaar haar 750-jarig bestaan viert, besloot het bestuur de gemeente een passend cadeau aan te bieden. Daarbij viel de keus op de buste van Coornhert, gemaakt door de in Gouda geboren en opgegroeide beeldenmaker Niek Tom. Het beeld siert nu nog het laantje van de Kraamkamer van de Vrijheid, maar zal na 29 oktober – de officiële afsluiting van het Coornhert500-jaar – een passen de plek krijgen in het Huis van de stad.
Omdat Burgemeester en Wethouders vanavond op een heidag waren, werd het moedermodel van het beeld in de middag al in het Huis van de Stad neergezet, waar cultuurwethouder Thierry van Vught het dankbaar in ontvangst nam van Die Goudevoorzitter Ronald Verkuijl. De overdracht werd gefilmd en tijdens de receptie getoond, nadat Paul Abels in bijzijn van de maker, eerst een korte toelichting gaf op Coornhert en zijn relatie met Die Goude.
28 augustus: Tidinge-themanummer over Coornhert
De Tidinge van die Goude, het tijdschrift van de Historische Vereniging Die Goude, verscheen dezer dagen met een heel themanummer over Coornhert. Het wordt ingeleid met een kort essay van de Goudse burgemeester Pieter Verhoeve, die met het aanhalen van de Oekraïense president Zelensky laat zien hoe actueel Coornhert is.
Het fraai geïllustreerde blad wordt voor een belangrijk deel in beslag genomen door een omvangrijk artikel van Paul Abels, waarin hij de twee Goudse jaren van Coornhert nauwgezet in beeld brengt. Hij laat zien dat deze toch korte periode van niet te onderschatten betekenis zijn geweest, zowel voor de stad als voor de vrijdenker zelf. Hier vond hij eindelijk de rust en de tijd zijn hoofdwerk over de predestinatie te schrijven en zijn strijd voor de vrijheid van consciëntie te bekronen met een ‘overwinning’ op de beroemde Leidse hoogleraar Justus Lipsius. Ook kon hij door de nabijheid van zijn ‘lijfdrukker’ Jaspar Tournay een groot aantal manuscripten laten drukken, die door tegenwerking van autoriteiten lang op de plank waren blijven liggen. Voor de stad Gouda was de komst van deze omstreden vrijdenker, die grote invloed had gehad op haar principiële keuze voor gewetensvrijheid, ook een lakmoesproef voor de eigen autonomie. Ondanks alle weerstand van Staten en steden in Holland liet Gouda met haar gastvrijheid zien eigen keuzes te kunnen maken en doorzetten.
In een tweede artikel zet Anne Kranenburg-Grisnich twee interpretaties tegenover elkaar van het door de Staten van Holland aan Gouda geschonken Glas 1, de Vrijheid van Consciëntie uit de Sint-Janskerk. Dit glas wordt ook wel aangeduid als het Coornhertglas. De vraag waar het in dit artikel om gaat is of het glas een maar algemene betekenis had, waar schenker en ontvanger zich in kon vinden, of een meer specifieke Goudse interpretatie in de lijn van Coornhert.
Ook de rubriek Goudse Verhalen van Gertjan Jansen staat in het teken van Coornhert. Hij sprak met Niek Tom, de maker van het Coornhertbeeld op het laantje naar de Kraamkamer over zijn fascinatie voor de vrijdenker, maar ook over de jeugd van de maker in Gouda.
27 augustus: 4000ste bezoeker Kraamkamer van de Vrijheid
Een memorabele dag in het Coornhert500-jaar. De Kraamkamer van de Vrijheid ontving haar 4000ste bezoeker, iemand uit Haarlem die met een gezelschap van 50 stadsgenoten een Coornhertwandeling kwamen maken in Gouda.
27 augustus: première Verkiezen doet verliezen
Op diezelfde dag ging het toneelstuk ‘Verliezen doet verliezen’ in première. Op de plek waar Coornhert op 29 oktober 1590 overleed transformeerde de acteur Ben Bijker van een debatleider in Coornhert. In een monoloog van een half uur slaagt hij erin deze vrijdenker in al zijn veelzijdigheid neer te zetten als een diepgelovige zestiende-eeuwer, met al zijn woede, twijfels en hoop. Net als de leden van Sociëteit De Réunie, die drie dagen eerder met een try-out de primeur hadden, reageerden de aanwezigen ook nu ontroerd en enthousiast. Het script was geschreven door regisseur Peter Meijer, die net als de vertolker van gereformeerde huize is. Dat stelde hen in staat de theologische vraagstukken waar Coornhert mee worstelde te doorgronden en eerlijk weer te geven.
26 augustus: Coornhertgravures van Sjaak Kaashoek
In Galerie De Hollandsche Maagd arriveren op deze dag de eerste op Coornhert geïnspireerde gravures, gemaakt door Sjaak Kaashoek uit Nijmegen. Als een van de weinige kunstenaars in Nederland graveert hij nog op identieke wijze als Coornhert destijds. Het zijn eigenzinnige prenten geworden, waarin de doorgaans bedeesde Sjaak al zijn boosheid etaleert over de huidige maatschappelijke situatie.
23 augustus: Radio West op bezoek in de Kraamkamer
De mediabelangstelling voor het Coornhertprogramma houdt te wensen over. Tot op heden is het project door het slagschip Gouda750 behoor-
lijk in de schaduw gebleven. Des te mooier was het, dat door een tip van De Hollandsche Maagd radioverslaggever Erik Kooyman van Radio West vandaag de weg wist te vinden naar de Kraamkamer. Zo kon Paul Abels live in de uitzending vertellen over zijn fascinatie voor Coornhert, de actualiteit van ’s mans denken en bijzondere ontmoetingen met Oekraïense bezoekers.
20 augustus: onthulling mozaïekportret van Coornhert
Met een levendige dialoog tussen Erasmus en Coornhert werd in boekhandel Verkaaik de onthulling ingeleid van een reusachtig mozaïekportret van laatstgenoemde. Dit project van de Garenspinnerij stond onder leiding van de Goudse fijnschilder Ruud Verkerk. Hij nam het enige geschilderde portret van Coornhert, van de hand van Cornelis van Haarlem, als basis. Net als eerder bij een soortgelijk project rond Erasmus, stond het de deelnemers vrij welke techniek zij wilden gebruiken en buiten de contouren van gezicht en hoed mocht op elke creatieve manier invulling gegeven worden aan de donkere ruimte rond het portret.
Het portret werd opgedeeld in maar liefst 56 vierkante doeken, die door evenzoveel deelnemers thuis beschilderd, beplakt of anderszins bewerkt mochten worden. Op deze zaterdagmiddag mochten de aanwezige deelnemers een voor heen hun paneel ophangen, waardoor het portret van Coornhert langzaam steeds helderder werd. Het eindresultaat mag er zijn en zal ook een plek krijgen in de Sint-Janskerk, als daar op 29 oktober het Coornhertjaar wordt afgesloten met een avondvullend programma.
31 juli: Coornhert als Goudse gigant op bezoek bij de Kraamkamer
De festiviteiten rond Gouda750 zijn in volle gang. Dit weekeind is waarschijnlijk sprake van een record-aantal bezoekers. De havendagen, met honderden oude schepen die behoren tot Nederlands varend erfgoed, trekken drommen mensen naar de stad. Ook de Kraamkamer profiteert hier merkbaar van. In twee dagen tijd weten meer dan driehonderd mensen de weg te vinden naar het Remonstrantse Poortgebouw. Onder wie ook Coornhert zelf, in de gedaante van een van de Goudse giganten. Deze metershoge pop van de vrijdenker meldde zich gisteren aan de poort. Verder dan daar kon hij ook niet komen, omdat hij te groot was om onder de bomenkathedraal te kunnen lopen.
Intussen zijn de voorbereidingen voor de eenakter Verkiezen doet verliezen in volle gang. De kaartverkoop begint nu echt te lopen, logistiek zijn alle afspraken gemaakt en onderdelen voor de inrichting van de zaal besteld. Een fraai programmaboekje voor de bezoekers is persklaar gemaakt. Nu wordt het tijd voor enige publiciteit. Inmiddels is de Goudse fijnschilder Ruud Verkerk een heel eind op streek wat betreft de vervaardiging van een levensgroot mozaïekportret, bestaande uit vijftig kleine panelen die door deelnemers naar eigen believen worden beschilderd, beplakt of anderszins inpasbaar gemaakt in het geheel. Het portret zal op zaterdag 20 augustus worden onthuld in boekhandel Verkaaik.
De grote slotavond in de Sint-Janskerk op de sterfdag van Coornhert, 29 oktober, staat ook in de grondverf.
18 juni: 2000ste bezoeker Kraamkamer van de Vrijheid
Inmiddels heeft het aantal bezoekers de 2000 overschreden. De twaalf vrijwilligers zijn zonder uitzondering nog steeds enthousiast. Men name de zeer uiteenlopende gesprekken die zij met bezoekers hebben worden zeer gewaardeerd. De Kraamkamer werd ook aangedaan door de culturele elite van Gouda (museumdirecteur, bibliothecaris, archivaris, Mandeville-directeur en burgemeester) om te vergaderen over het vervolg op Gouda750 en het koesteren van de erfenis van Erasmus én Coornhert.
Fotograaf Hans Tibben, ook afkomstig en Almelo en wonend aan de Goudse Markt, komt op onverwachte momenten langs om de Kraamkamer op de gevoelige plaat vast te leggen.
21 mei: folder voor het Coornhertjaar
Inmiddels heeft het aantal bezoekers de duizend ruimschoots overschreden. Onder hen het bijna voltallige lerarencorps van het Coornhert Gymnasium en een afvaardiging van de Remonstrantse gemeente in Gouda onder leiding van haar dominee Kim Magnee. Verder brachten regisseur Peter Meijer en acteur Ben Bijker, die samen de eenakter “Verkiezen doet verliezen” aan het voorbereiden zijn, ook een uitvoerig bezoek aan de expositie. Wat verder opvalt is dat de donderdag en de zondag de ‘topdagen’ zijn qua bezoekersaantallen.
Vandaag is een nieuwe stap gezet om de Kraamkamer te verfraaien. Het gedicht over Dirck Volckertszoon Coornhert, dat Klara Smeets, bij de officiële opening van de expositie, is afgedrukt op een groot bord. Het bord, met ook een foto van Klara, is pal tegenover de buste van de Goudse vrijdenker aan de muur opgehangen.
Op dezelfde dag werd de folder afgeleverd, waarin alle activiteiten in dit Coornhert500 jaar staan beschreven. Met behulp van dit drukwerk wordt geprobeerd nog meer mensen te interesseren voor de activiteiten die in dit kader worden georganiseerd. Helaas kon daarin niet meer de uiteindelijke versie van Coornhert als Goudse gigant afgedrukt worden, maar slechts een ‘onaffe’ versie.
De Goudse gigantenversie van Coornhert werd voor het eerst aan het publiek getoond bij de intocht van de Avondvierdaagse.
8 mei 2022: duizendste bezoeker Kraamkamer van de Vrijheid
Op deze dag, drie weken na de opening van de Kraamkamer van de Vrijheid, kon de duizendste bezoeker worden geregistreerd. Koningsdag was met 180 bezoekers de absolute topdag, maar met een gemiddelde van zo’n vijftig belangstellenden per dag is Coornhert500 inmiddels een niet meer weg te denken evenement geworden in het Gouda750-jaar. Maar liefst 15 ingewijde vrijwillers zorgen ervoor dat de remonstrantse poort vijf middagen per week open kan zijn en tot nog tot 29 oktober, de sterfdag van Coornhert en de plechtige afsluiting van het herdenkingsjaar in de Sint-Janskerk.
Deze week is ook de voorverkoop begonnen voor het toneelstuk Verkiezen doet verliezen, dat eind augustus – begin september opgevoerd zal worden in de Réunie aan de Oosthaven, de plek waar Coornhert in 1590 overleed. Er wordt al driftig gerepeteerd door Ben Bijker, die de Goudse vrijdenker moet gaan vertolken, en regisseur Peter Meijer. De eenakter wordt voorafgegaan door een tafelspel van de rederijkers, dichtgezelschappen waarmee Coornhert een haat-liefde-verhouding had.
16 april 2022: Opening Kraamkamer van de Vrijheid
Op deze Paaszaterdag konden dan eindelijk de poorten en deuren van de Kraamkamer van de Vrijheid voor het publiek worden geopend. Nadat de avond ervoor nog tot de avondschemering bestrating was gelegd rond de nieuw gegraven waterput en in de vroege ochtend de tegelvloer was gedweild, konden de noeste werkers zich omkleden voor de officiële plechtigheid. Ruim zestig genodigden hadden zich gemeld, maar zeker het dubbele aantal bezoekers verdrong zich uiteindelijk op het met lindebomen omzoomde laantje voor de Kraamkamer. Veel familieleden van beeldenmaker Niek Tom waren er, maar ook historici, mensen van de organisatie van Gouda 750, bestuursleden van de organiserende Historische Vereniging Die Goude en het gezelschap Poortmannen dat zich de afgelopen maanden uit de naad werkte om het monumentje cum annex weer toonbaar te maken.
De plechtigheid werd geopend door gastheer Paul Abels, die even de context van de expositie duidde en de sprekers introduceerde. Niek Tom gaf een korte uiteenzetting over het wordingsproces van de door hem gemaakte buste. Daarna droeg voormalig stadsdichteres Klara Smeet een nog de nacht ervoor afgemaakt gedicht over Coornhert voor. Dat was tegelijk de aanloop naar de onthulling van het beeld, dat door Klare zonder omhaal met een ruk aan het doek volbracht werd.
Vervolgens richtte het gezelschap zich op het Poortgebouw zelf. Wethouders Thierry van Vugt, die gevraagd was de deuren te openen, gaf in zijn toespraak aan bijzonder blij te zijn met het initiatief, zowel vanwege de inhoud, als vanwege de ontsluiting van dit voor veel Gouwenaars nog onbekende en onbetreden monumentje. Samen met Hans Verweij, voorzitter van de Stichting Het Remonstrantse Poortgebouw, ‘beklom’ de wethouder vervolgens de trap naar de ingang, waar Verweij als restaurator en ‘geestelijk vader’ van het geheel de toehoorders nog enkele bijzonderheden over het gebouw meegaf. Daarna opende de wethouder de deuren, waarop twee dames met dienbladen vol beschuiten met muisjes naar buiten kwamen om alle aanwezigen te trakteren op de geboorte van de vrijheid in deze kraamkamer.
De meeste aanwezigen namen vervolgens de gelegenheid om een korte blik te werpen op de tentoonstelling, met de belofte nog eens terug te komen als het rustig zou zijn.
14 april 2022: Vrijwilligers voor de Kraamkamer
Niet minder dan tien gemotiveerde vrijwilligers meldden zich vandaag voor een toelichting op de tentoonstelling en instructie ten aanzien van hun taken. Met deze groep – van wie de meesten Goudologie I en sommigen ook Goudologie-II over Coornhert en de Goudse Vrijheid hebben gevolgd – kan de Kraamkamer vijf middagen (wo-zo) per week opengesteld worden voor publiek in de komende zes maanden
Naast afspraken over het sleutelbeheer, roosters en taken werd ook gesproken over de inhoud van de tentoonstelling. De handreiking voor bezoekers (vier bladen tweezijdig bedrukt), wordt in gelamineerde vorm aan de bezoekers aangereikt.
13 april 2022: inrichting van de Kraamkamer van de Vrijheid
De officiële opening van de Kraamkamer van de Vrijheid nadert nu met rasse schreden. Nog steeds wordt er naarstig gewerkt om de buitenboel netjes te krijgen. Om wateroverlast bij grote hoosbuien te voorkomen is zelfs een geheel nieuwe put op de waterafvoer aangesloten. Binnen is de tentoonstelling nu bijna helemaal gereed. Twee dagen geleden zijn alle schilderijen en gravures opgehangen aan de muren. Links achterin, boven de tafelvitrine met boeken en portretten van alle Goudse remonstrantse predikanten, hangt een prachtige gravure van Glas 1 uit de Sint-Janskerk, met de Vrijheid van Consciëntie, gemaakt door Tanjé rond 1743. Deze prent kreeg de huidige Goudse burgemeester Pieter Verhoeve twee jaar geleden cadeau bij zijn inauguratie. Met pijn in het hart, maar vol overtuiging, heeft hij dit door hem gekoesterde kleinood voor een half jaar in bruikleen gegeven.
Een andere bruikleengever is Harry Veenendaal van de Mandeville Academie. Hij heeft een prent uit 1555 in het bezit, vervaardigd door Coornhert, voorstellende de slag van Karel V bij Algiers. De prent komt uit een serie militaire overwinningen van deze keizer, die gemaakt werd ter gelegenheid van zijn abdicatie.
Twee andere objecten konden op het laatste moment ook nog aan de expositie toegevoegd worden. De Zoermeerse beeldenmaakster Constance Kokkeel, die exposeerd tijdens de Goudse open atelierdagen van afgelopen weekeind, bleek een prachtige kop te hebben gemaakt van een jonge Coornhert. Ook zij was bereid het beeld gedurende de duur van de tentoonstelling in bruikleen af te staan. Verder kwam de schilder en graveur Sjaak Kaashoek een door hem gemaakte gravure van Coornhert brengen, gemaakt op identieke wijze als de prenten die Coornhert zelf maakte.
6 april 2022: Reparatie van het hek van de Kraamkamer
Voor een van de laatste buitenklussen kwamen vanmorgen twee medewerkers van het oeroude Goudse bedrijf Slangen Staal langs, die ‘om niets’ bereid waren de negentiende-eeuwse toegangspoort weer soepel te maken. Door de werking der jaren kon de poort alleen nog met veel spierkracht geopend worden. Door aan de onderkant een stukje van het ijzerwerk af te zagen kan de poort nu weer zonder extra spierkracht geopend worden; wel zo fijn voor de vrijwilligers die als kraamvaders en kraammoeders de kraamvisite in de Kraamkamer van de Vrijheid gaan ontvangen
In de tussentijd zorgde Wilma Ipenburg van handboekbinderij De Waterjuffer ervoor dat de oude boeken op verantwoorde wijze tentoon gesteld kunnen worden in de verschillende vitrinekasten. Ook het interieur van het Remonstrantse Poortgebouw krijgt zo geleidelijk de uitstraling die zij verdient.
5 april 2022: informatieborden voor de Kraamkamer bevestigd
Vandaag zijn de informatieborden bevestigd aan de muren van de belendende panden, inclusief het grote portret dat door zijn leerling Hendrick Goltzius werd gegraveerd. Net voor het Poortgebouw werden daarnaast twee smalle informatieborden in de nissen van een voormalig raam geplaatst, voorzien van informatie over het kerkgebouw.
De informatieborden worden geleverd
De bruiklenen voor de tentoonstelling worden opgehaald
Een tekstbordje besteld voor op de sokkel
De tentoonstelling wordt ingericht
2 april 2022: Dag 4 Goudologie II: Coornhert en de Goudse Vrijheid
Vandaag werd Goudologie-II over Coornhert en de Goudse Vrijheid in Cinema Gouda afgesloten. Sprekers waren de Goudse burgemeester Pieter Verhoeve (over de erfenis van Coornhert) en Paul Abels (over de boekdrukkers van de Goudse Vrijheid). Hert verhaal over de boekdrukkers ging over Jasper Tournay, Jan Sas Hoenz en Jacobus Migoen. De productie van dit drietal vormt de meest zichtbare en concrete manifestatie van de Goudse Vrijheid die is overgeleverd. Auteurs van het onaangepaste woord die nergens een uitgever/drukker konden vinden voor hun werken, konden tussen 1583 en 1618 in Gouda terecht. Hier legde de overheid niemand een strobreed in de weg, waardoor de stad een vrijplaats werd voor dissident drukwerk. Coornhert nam daarbij de belangrijkste plek in, met Tournay als zijn ‘lijfuitgever’. Maar ook spiritualisten als Castellio, Franck en David Joris werden veelvuldig op de persen gelegd, naast remonstranten als Poppius, Herbers jr. en Thombergius. Na de ‘stadsgreep’ door prins Maurits was het gedaan met deze vrijheid en konden ook in Gouda alleen ‘veilige’ boeken gedrukt worden.
De Goudse burgemeester Pieter Verhoeve sprak vol vuur over het driemanschap Erasmus, François Vranck en Coornhert als grondleggers van de Goudse Vrijheid. Ook liet hij de omgang van Gouda met de nalatenschap van Coornhert zien, die afwisselend kenmerken van toe-eigening hadden en ook hele periodes van onteigening. Hij constateerde met vreugde dat het gedachtegoed van Coornhert opnieuw een herwaardering onderhevig is en ons heden ten dage veel kan zeggen. Hij riep op het gedachtegoed van hem en de andere twee te gebruiken als inspiratiebron om geschillen achter je te laten en meer naar gemeenschappelijkheid te zoeken.
Aan het eind van de bijeenkomst werd de voorzitter van het organiserende Historisch Platform Gouda, mw. Ineke Verkaaik, benoemd tot ereburger van Gouda.
29-30 maart: zuil voor de Coornhertbuste gestükt.
Stukadoor Hans de Veen was zo vriendelijk zijn vakmanschap om niet beschikbaar te stellen om de zuil voor de buste van Coornhert een fraai zandkleurige cementlaag te geven die past bij de bronskleurige teint van het beeld. Dat bleek nog wel een hele klus, want de afgeschuinde bovenkant moest opgebouwd worden tot een strakke rechthoekige bovenkant. Het kostte De Veen dan ook ruim acht uur, voordat de zuil gereed was. Daarbij was ook voorzichtigheid geboden, omdat het beeld zelf zo weinig mogelijk in aanraking mocht komen met het cement. De plastic zak die over de kop was gespannen om dat te voorkomen was tegelijk een belemmering om de scheiding exact aan te laten sluiten. Toch lukte dat met grote precisie.
Een dag later kreeg ook het interieur van het Remonstrantse Poortgebouw een ‘smeerbeurt’, waarmee de door een eerdere lekkage afgebladderde zijmuur weer strak gemaakt is door De Veen. Voor het eerst werd nu zichtbaar hoe het zaaltje eruit gaat zien met de vitrinekasten en andere hulpmiddelen voor de expositie van Coornhertiana en Goudana.
28 maart: Coornhertbuste op de zuil gemonteerd
Na eindeloos puzzelen en meten is vandaag de buste van Coornhert, gemaakt door de uit Gouda afkomstige kunstenaar Niek Tom, geplaatst en verankerd op de onlangs hiervoor gemetselde sokkel. Oud-architect Nans Verweij, tevens voorzitter van de Stichting De Remonstrantse Poort, bedacht de oplossing en vervaardigde de constructie. De laatste hand aan het geheel wordt morgen gelegd door stukadoor Hans de Veen, die ervoor gaat zorgen dat de sokkel egaal en wit gemaakt wordt. Zo zorgt hij ervoor dat alle aandacht van de beschouwer gericht zal zijn op het beeld, dat op ooghoogte van de bezoeker zal staan.
26 maart: Dag 3 Goudologie II: Coornhert en de Goudse Vrijheid
Ook der derde ochtend Goudologie bracht weer nieuwe invalshoeken met betrekking tot Coornhert. De Amsterdamse hoogleraar Mirjam van Veen maakte overtuigend duidelijk dat de strijd van Coornhert tegen de gereformeerden een strijd was van een eenling tegen een massief kertkelijk blok. Aan de hand van voorbeelden maakte zij duidelijk dat er in de jonge Republiek der Verenigde Nederlanden een brede beweging actief was die streefde naar een volkskerk in plaats van naar met belijdenisgeschriften streng omlijnde ‘Ware Kerk’. Coornhert maakte daar deel van uit en ondervond steun en sympathiek vanuit deze kringen. Bij het overlijden van Coornhert in 1590 stond de uitkomst van deze strijd nog allerminst vast. Pas met de Dordte Synode van 1618-1619 wordt kerkelijk, maar ook politiek gekozen voor de ene door de overheid bevoorrechte en bevoordeelde gereformeerde kerk. Gereformeerden en overheden hadden beiden daarbij een belang en schoven meer en meer naar elkaar toe.
De tweede spreker van deze ochtend, dominee en oud-leraar van de Driestar Gertjan Glismeijer, nam uitspraken van de oud Gouda afkomstige predikant Jacobus Trigland als vertrekpunt voor zijn beschouwing over een aantal gereformeerde leerstukken waartegen Coornhert ten strijde trok. Hij liet daarbij geen twijfel bestaan dat leerstukken van de volkomenheid, de rechtvaardigmaking en de erfzonde volgens hem door Coornhert onjuist werden uitgelegd. Tegenlijk gaf hij aan dat Coornhert hem steeds weer aan het denken zet door de vragen die hij stelde.
23 maart: Coornhertbuste arriveert; huurcontract getekend
Twee dagen gelden is de buste van Coornhert gearriveerd in de Kraamkamer, persoonlijk afgeleverd door de maker. Niek Tom en zijn echtgenote hadden hem stevig in de veiligheidsgordel vastgezet op de achterbank. Omdat het beeld massief is gegoten in kunsthars weegt het niet minder dan 42 kilo. Een hele sjouw dus om hem de laatste meters van zijn reis te laten afleggen. In afwachting van het ‘afsmeren’ van de sokkel wacht Coornhert binnen op zijn definitieve bestemming. Het beeld zal via een ingenieus systeem nog stevig op de sokkel bevestigd moeten worden, om het onmogelijk te maken dat hij van zijn voetstuk valt of wordt getrokken.
Vandaag werd weer een belangrijke stap gezet. Het huurcontract, op basis waarvan Stichting Het Remonstrantse Poortgebouw het onderkomen voor zeven maanden verhuurt aan Historische Vereniging, werd in een gezamenlijke bijeenkomst ondertekend. Op 1 april worden het gebouwtje en de laan ernaartoe leeg opgeleverd en kan de inrichting van de tentoonstelling beginnen. Wat betreft het voorterrein is alles al in gereedheid gebracht. De boten die er gestald waren zijn weggehaald, het groen is gesnoeid en het plaveisel geëgaliseerd met hulp van vrijwilligers. Zelfs het plaatsje achter het gebouw is op deze wijze opgeknapt.
19 maart 2022: Dag 2 Goudologie II: Coornhert en de Goudse Vrijheid
Op de tweede dag van de cursus Goudologie-II over Coornhert kwam twee aspecten van het vierluik aan de orde, waaromheen zijn leven en werk in dit het kader van Coornhert500 is geordend. De eerste spreekster was een jonge Vlaamse historica, die sinds kort in de binnenstad van Gouda woont en is gepromoveerd op een studie van de Nederlandse vluchtelingengemeenschap in Londen in de zestiende eeuw. Onder het thema ‘De vluchtende mens’ plaatste zij de vluchteling Coornhert in de context van zijn tijd. Zij wist overtuigend aan te geven dat deze ervaringen in ballingschap zonder twijfel grote invloed hebben gehad op de gedrevenheid waarmee Coornhert heeft gestreden tegen onverdraagzaamheid en gewetensdwang.
De tweede spreker van de dag was prof. Johan Koppenol, hoogleraar oude Nederlandse literatuur aan de Universiteit Leiden. Hij gebruikte de mogelijkheden van Cinema Gouda om reusachtige afbeeldingen te tonen optimaal door de prentkunst van Coornhert als uitgangspunt te nemen voor het tweede thema: ‘De scheppende mens’. Daarmee maakte hij heel goed zichtbaar hoe de gravures door Coornhert gebruikt zijn om zijn ideeën te visualiseren en hem tegelijkertijd een broodwinning opleverde in onzekere tijden. Koppenol liet zien dat de veelzijdige Coornhert daarnaast ook andere kunstvormen gebruikte om zijn boodschap over te brengen, zoals het schrijven van toneelspelen, gedichten en liederen.
maart 2022: zuil voor Coornhertbuste gemetseld
Ondertussen wordt ook hard gewerkt om de zogeheten Kraamkamer van de Vrijheid in gereedheid te brengen, die wordt ingericht in het Remonstrantse Poortgebouw en het laantje ernaartoe vanaf de Keizerstraat. In het laantje komt een groot portret van Coornhert te hangen (de bekendste gravure, gemaakt door zijn leerling Hendrick Goltzius) en informatieborden over Coornhert en de remonstranten in Gouda. Heel bijzonder is ook, dat er een standbeeld van Coornhert komt te staan: het eerste van hem in Nederland in de buitenlucht. In Haarlem bevindt zich ook een buste van Coornhert, die te vinden is in het Coornhert Lyceum aldaar. Het beeld in Gouda is gemaakt door Niek Tom, zoon van de voormailige huisarts Tom in de Martensstraat. In het gebouw zelf wordt een tentoonstelling ingericht met boeken, prenten en schilderijen die betrekking hebben op Coornhert en de Goudse Vrijheid.
Met een groep vrijwilligers van Gouda750 en de archeologische vereniging Golda (Marcel van Dasselaar, Erik Roest, Sam Leeflang en Rene Hauser) werd het voor- en achterterrein van het poortgebouw ontdaan van overgroeiing en mos, zijn boomwortels weggezaagd die de stenen opdrukten en is klimop verwijderd. Binnen werden door Joseph Schröder spotjes aangebracht, is de boiler vernieuwd en werd een begin gemaakt met het leegruimen van de benedenverdieping. Tegelijkertijd kwamen de eerste vitrinekasten binnen, die plek moeten bieden aan de tentoon te stellen objecten.
Erik Kooistra metselde op het voorterrein speciaal voor de Coornhertbuste een grote sokkel van stenen die geschonken zijn door Khalid Boutachekourt, eigenaar van de (half) gesloopte Turfmarktkerk. In de tussentijd werkte Stijn Dekker hard aan het ontwerp voor de informatieborden voor op het voorterrein.
12 maart 2022: Dag 1 Goudologie II: Coornhert en de Goudse Vrijheid
Met de eerste van vier zaterdagochtenden is op zaterdag 12 maart 2022 de Goudologie-cursus Coornhert en de Goudse Vrijheid van start gegaan. Dat was meteen de aftrap van de viering van de 500ste geboortedag van deze Goudse vrijdenker. Dirck Volckertszoon Coornhert zal het komende half jaar uitgebreid in de aandacht staan, met een keur van activiteiten die georganiseerd worden door een werkgroep van Historische Vereniging Die Goude en met financiële ondersteuning van Gouda750. Dit jaar viert de stad namelijk ook op grootse wijze dat zij 750 jaar geleden stadsrechten ontving van graaf Floris V.
Goudologie-II over Coornhert van start
In de eerste Goudologieles in Cinema Gouda, verzorgd door schrijver dezes, werd het levensverhaal van Coornhert in het kort geschetst, met bijzondere aandacht voor zijn ouders en zijn echtgenote. Vervolgens werd uit de doeken gedaan waarmee hij zich heeft beziggehouden in de laatste twee jaren van zijn leven, toen hij in Gouda een veilig heenkomen had gezocht. In de tweede lezing, gegeven door oud-Driestardocent Tom Hage, kwam de vraag aan de orde of Glas 1 (De Vrijheid van Consciëntie) in de Sint-Janskerk een Coornhertglas is. De visie van Abels en Hage waren hier tegenovergesteld. De uitkomst van de discussie was dat Coornhert-adoreerders en gereformeerden elk hun eigen interpretatie van het glas kunnen hebben.