In vroeger eeuwen was het in hogere kringen een goede gewoonte te proosten op geboortes, huwelijken, beëdigingen of andere feestelijke momenten in het leven. Ook hoog bezoek of herdenkingen waren goede aanleidingen om het glas te heffen. En niet zomaar een glas. Voor verschillende gelegenheden werd een fraai kristallen glas aangeschaft, dat was gegraveerd met toepasselijke afbeeldingen en teksten. Bekend zijn de zogeheten Hansjes in de Kelder, glazen waarmee op bijzondere wijze een zwangerschap werd aangekondigd. Ook voor veel huwelijken of vriendschappen werden speciale glazen gemaakt.
Een bijzondere categorie glazen was in gebruik bij schutterijen en stadsbesturen. Kenmerkend waarvoor zijn de stadswapens, die hierop groot werden afgebeeld als weerspiegeling van de stedelijke trots. Er werd stevig uit gedronken, want bekend is dat in deze kring graag werd geklonken op bezoekers, aanstellingen en successen. Ook in Gouda werd dit veelvuldig gedaan. Glazen zijn breekbaar en waar gedronken wordt vallen spaanders of scherven. Daarom is het niet vreemd dat dergelijke glazen zeldzaam zijn. Als ze bewaard zijn, dan bevinden zij zich in musea zoals Museum Gouda, waar nog enkele fraaie exemplaren van dergelijke Goudse Glazen – niet te verwarren met de beroemde ramen in de Sint-Janskerk – te bewonderen zijn. Ze staan uitgestald in de fraaie hoekkast van de Goudse schutterij, die voorheen in de Doelen stond.
Onlangs dook in Amsterdam zo’n fraai Gouds Glas op, dat inmiddels zijn weg terug heeft gevonden naar Gouda. Het betreft een wijnglas van 18,7 cm hoog, met een conische (geleidelijk in omvang toenemende), aan de onderzijde afgeronde kelk van 7.1 cm. De voet meet 7,8 cm. De stam bestaat uit een recht gedeelte met een hoekige knoop boven een omgedraaide, langgerekte baluster en een basisknoopje. Het glas heeft twee rijen ingestoken luchtbellen in het brede gedeelte van de omgedraaide balustervorm. De voet is licht conisch.
Op de kelk is een fijne radgravure aangebracht van het gekroonde wapen van Gouda, met de bekende zes sterren, in een rococo cartouche binnen een doornenkrans. Twee omkijkende leeuwen houden het wapen vast. Zij staan op rococoversieringen boven een banderol met de wapenspreuk Per Aspera / Ad Astra (door de doornen naar de sterren). De inscriptie is gepolijst op een matte achtergrond waardoor de letters donker lijken. De tekst wordt onderbroken door een rococoversiering met blaadjes. Onder de banderol is ook een rococoversiering aangebracht. De gravure wordt opgeluisterd door vele gepolijste details.
Zoals bij veel van dergelijke glazen, is ook in dit geval de naam of werkplaats van de graveur niet bekend. Eigenlijk is het vreemd dat de maker van bijvoorbeeld eenvoudig gebruiksaardewerk als Goudse pijpen, of het sierlijke plateel of zilverwerk wel makkelijk is te achterhalen, maar de maker van zo’n kostbaar glas niet. We kunnen slechts vaststellen dat het gemaakt is van loodglas en op basis van stijlkenmerken inschatten dat het ergens in het derde kwart van de achttiende eeuw moet zijn vervaardigd.
Ons Goudse Glas is dus vervaardigd in de tijd van de patriotten, waarin – ook de Goudse – regenten niet alleen graag marcheerden, maar ook drinkgelagen hielden. Afhankelijk van de partijkeuze (patriot of orangistisch) werden de glazen toen versierd met bij deze partijen behoren symbolen en figuren. Dit glas is in alle opzichten neutraal, behalve dat de gebruiker zijn trots op zijn stad laat zien. Wellicht valt daarmee te concluderen dat het voor officieel gebruik op het stadhuis of in de Doelen is gemaakt en gebruikt.
