Stedenmaagd als Vrouwe Fortuna. Of andersom

Mijn favoriete Goudse boekdrukker uit de vroegmoderne tijd is Jasper Tournay. Natuurlijk omdat hij een keur aan dwarsdenkers een podium gaf om hun ideeën te verspreiden, onder wie grootheden als Sebastiaan Castellio, David Jorid en – bovenal – Dirck Volckertsz Coornhert, maar ook om zijn moed en doorzettingsvermogen. Het drukken van heterodox werk was zeker niet zonder risico, want vervolging, boetes en erger lagen altijd op de loer. Het was ook niet altijd lucratief. De markt was doorgaans klein en schichtig. Niet eenvoudig dus om er je brood mee te verdienen. Tournay, een Zuid-Nederlandse vluchteling die uit vrees voor de Spaanse legers noordwaarts was gevlucht, ondervond dat diverse keren in zijn leven. Hij moest meemaken dat zijn bedrijf failliet ging, maar slaagde erin om na jaren in loondienst te hebben gewerkt, een herstart te maken als zelfstandig drukker. Het drukkersmerk dat hij vanaf dat moment ging gebruiken is even fraai als veelzeggend.

Tournay voerde Vrouwe Fortuna ten tonele, balancerend op een gevleugelde bol, Occacio (Kans). Zij heeft de wind in de zeilen, met achter haar de zee. Hij besefte maar al te goed dat het twee kanten op kon, want op de zee is rechts de opgaande zon te zien, maar links een ondergaand schip. Het randschrift van de Goudse drukker spreekt boekdelen: Spero Fortunae regressum; ik hoop dat het geluk terugkeert. Dat deed het, want in het vrijzinnige Gouda kon hij jarenlang drukken wat hij wilde, omdat het stadsbestuur hem daarvoor alle ruimte liet. Aan die voor hem ideale situatie kwam in 1618 abrupt een einde, toen prins Maurits onder dreiging van geweld een einde maakte aan deze ‘Goudse Vrijheid’. Tournay ging niet bij de pakken (papier) neerzitten, maar hield zijn persen in beweging. Nog zeventien jaar zou hij vooral ‘veilige’ boeken drukken, onomstreden werken die geen risico op vervolging met zich meebrachten.

Het beeldmerk van Tournay drong zich onmiddellijk aan mijn vrouw en mij op, toen wij in Galerie Honingen in Gouda een bronzen kunstwerk zagen van Hieke Meppelink. Deze kunstenares, die overigens ook deel uitmaakt van Camerata Trajectina, het fameuze Utrechtse muziekgezelschap voor oude muziek, heeft dit beeld ‘Berschermvrouwe’ genoemd. Over de vervaardiging schreef zij een blog, waaruit blijkt dat zij de allegorische figuur van de stedenmaagd voor ogen had bij het maken. Inspiratie daarvoor vond ze zelfs in Gouda, waar zo’n beschermvrouwe over de stad waakt in een raam van het middeleeuwse stadhuis. De gelijkenis met het drukkersmerk van Tournay is echter verbluffend. Waar Vrouwe Fortuna in het drukkersmerk balanceert op het water, doet deze Beschermvrouwe hetzelfde op een zee van daken. In haar hand een gouden huis. Daar was ook Tournay naar op zoek en dat vond hij in Gouda. Onze drie dochters, de fundamenten onder ons eigen gouden huis in Gouda, schonken ons dit beeld ter gelegenheid van ons veertigjarig huwelijk, in de hoop dat het geluk ons – ook uitkijkend over een zee van daken – als voorheen blijft toelachen.

Dit bericht is geplaatst in Nieuws. Bookmark de permalink.

Reacties zijn gesloten.