Unieke Goudse druk op veiling in Den Haag

Deze week kwam bij het aloude veilinghuis Van Stockum in Den Haag – dat vorig jaar werd overgenomen door het Vendue Huis en verhuisde van het vertrouwde statige pand aan de Prinsengracht naar een achterafplekje aan de Nobelstraat – een Keurbijbel onder de hamer. Op zich is dat niets bijzonders, want van deze achttiende-eeuwse editie van de in Dordrecht en Amsterdam gedrukte Statenbijbel worden op elke veiling wel een paar exemplaren aangeboden. Ook als het, zoals in dit geval, gaat om een gaaf exemplaar, compleet met de bekende kaarten van Stoopendaal en een ongebruikelijke serie van 51 extra gravures van Lamberecht Causé en Nicolaas Gommerse, is het hooguit een interessant exemplaar; zelfs de zilveren boekklampen, vervaardigd door C. van der Kaa maken het niet tot een uitzonderlijke bijbel. Wat is deze bijbel echt bijzonder maakt is een blad dat voorin de Bijbel ligt. De op €600 inschatte Bijbel werd uiteindelijk op €2500 afgeslagen. Die hoge opbrengst zal zeker te maken hebben met dat plano inlegvel.

Het blad, 38×44 cm, draagt als titel: Een profitabele, practicale, proportionele en continuele Bybel-lees-ordre. Deze leeswijzer is volgens vermelding onder de titel samengesteld door iemand die de initiaelen I: v: B.O. draagt. Drukker of uitgever is Gouwenaar Johannes Wasmoet, boekverkooper in ’t Wyd-straat, in den Dordtschen Bybel, die het blad in 1739 het licht liet zien. Dit blad was tot op heden volstrekt onbekend en komt dus ook niet voor in de collecties van bijvoorbeeld de Koninklijke Bibliotheek of het Streekarchief Midden-Holland (Gouda).

De uitgave stelt ons in drie opzichten voor raadsels: het blad lijkt enig in zijn soort, de auteur verstopt zich achter (nog) niet te ontcijferen initialen en de drukker/uitgever komt niet voor in de lijsten van Goudse boekdrukkers. De bekende expert in Bijbeldrukken, Anne Jaap van den Berg, die mij attendeerde op deze uitgave, zegt dat hij en andere Bijbelkenners deze gedrukte leeswijzer niet eerder heeft gezien. Ook de initialen stellen hem voor een raadsel; zijn vermoeden dat het om een Gouds predikant zou gaan lijkt op het eerste gezicht niet bevestigd te kunnen worden. Deze enige Goudse dominee uit die periode wiens initialen enigszins in de buurt komen is ds. Jacobus van Ostade. Deze was op 30 december 1716 in Gouda bevestigd en overleed hier op 18 juli 1745. Hij was dus ten tijde van het uitgeven van de leeswijzer Gouds predikant. Voor hij hier beroepen werd, stond hij in Purmerend, waar hij op 14 augustus 1712 als weduwnaar in het huwelijk trad met de Haagse Geertruijt Schorrenburg. Latere generaties Van Ostade blijken de naam Boon van Ostade te voeren. Of Jacobus dit ook al deed is onduidelijk, maar in dit geval zouden de initialen wel kloppen: Iacobus] v[an] B[oon] O[stade].

Purmerend als vorige standplaats van Jacobus van Ostade legt overigens een opmerkelijk verband bloot met de drukker/uitgever van de leeswijzer. Deze Johannes Wasmoet (Wasmoeth, Wasmuth) kwam ook van uit Purmerend naar Gouda, zij het negentien jaar later. Hij trouwde op 2 mei 1734 in Purmerend de Goudse Clara (Klaertgen) Donselaer. Een half jaar na de geboorte van een tweeling, Magdalena en Sibilla, op 24-3-1735, verhuisde het gezin naar Gouda. Daar liet Johannes zich als poorter inschrijven.  Waarmee Wasmoet de eerste jaren de kost verdiende is onduidelijk. Wellicht was hij in dienst van een van de andere Goudse drukkers. Het echtpaar sloot zich aan bij de gereformeerde kerk, waar zij op 1 april 1737 als lidmaat werden aangenomen met attestatie van hun vorige woonplaats. Een half jaar later, op 25 september, hielden zij in de Sint-Jan een derde dochter ten doop.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

In 1738 begon Wasmoet een eigen bedrijf. Hij kocht in dat jaar van Cornelis van der Reyt het pand aan de Wijdstraat nummer 10. Het pand kreeg een toepasselijke titel op het uithangbord:

IN DEN DORDTSCHEN  BYBEL.

Een jaar later wordt hij voor het eerst als boekverkoper vermeld. In de Oprechte Haerlemsche Courant staan vanaf dat moment geregeld advertenties voor veilingen, waarbij Wasmoet genoemd wordt als een van de boekhandelaren bij wie een catalogus is te krijgen. Zijn naam komt in 1741 ook voor als verkoper van een nieuw tijdschrift, De verreezene Hollandsche Socrates en onder een lijst van nieuw gedrukte boeken. Dat waren waarschijnlijk tevens zijn laatste handelsactiviteiten, want niet lang daarna moet hij zijn overleden. Op 13 april 1741 werd Johannes Wasmoet in de Sint-Jan begraven. Zijn huis aan de Wijdstraat werd in 1742 verkocht aan Dirkje Vermeij.

Nu de drie raadsels rond de leeswijzer zijn opgelost, resteert er toch nog een ander raadsel dat zich gedurende het onderzoek aandiende. In september 1729, dus zes jaar voordat onze boekhandelaar/drukker naar Gouda kwam, vestigde zich al een gelijknamige Johannes Wasmoet in Gouda, aan de Oosthaven. Het was volgens de opgave in het lidmatenboek van de gereformeerden een jongeman, dus een ongehuwde jongeling, wat uitsluit dat het om de vader van de Purmerendse Johannes ging. Toch ging het wellicht wel om een familielid, want op 10 oktober 1737 werd een “Johannes Wasmouth” begraven in de Sint-Jan, die op dat moment (ook) woonachtig was in de Wijdstraat. Wellicht ging het om een neef, maar dat blijft onduidelijk.

Zo brengt een voorin een oude Bijbel aangetroffen, tot nu toe onbekende, leeswijzer een Gouds-Purmerendse connectie in beeld, alsmede een tragisch korte loopbaan van een tot op heden in de schoot van de geschiedenis verborgen Goudse boekverkoper/drukker.

[Naschrift 23-10-2023: volgens de historica Jo Spaans stamt het rooster al van rond 1650 en zou het zijn gemaakt door een expert in het maken van bijbelroosters, te weten de Delftse regent Johan Cornelis van Bleiswijk (1618-1696). Hij zou verborgen gaan achter de initialen I: v: B.O. In dat geval zou Van Ostade dus niet de samensteller zijn geweest. Het boek wordt intussen te koop aangeboden door antiquariaat De Roo in Zwijndrecht voor €8500]

Dit bericht is geplaatst in Nieuws. Bookmark de permalink.

Reacties zijn gesloten.