De staat van de stad. Historisch Gouda in 2016

staat2

Gewoontegetrouw sluiten wij af met een terugblik op de ontwikkelingen in historisch Gouda gedurende het afgelopen jaar. Over de volle breedte kan gesproken worden van een optimistisch jaar, wat grotendeels toe te schrijven is aan een op alle terreinen merkbare opleving van de Nederlandse economie. De bankensector stortte ons acht jaar geleden in een forse crisis, waardoor mensen hun baan verloren, winkels sloten, overheden op zwart zaad zaten en burgers de hand op de knip hielden. Wonderbaarlijk is dan om te zien hoe snel het tij kan keren. Huizen die vele jaren onverkoopbaar bleken verwisselden plotseling in grote aantallen van eigenaar, jarenlang uitgestelde onderhoudswerkzaamheden werden op grote schaal uitgevoerd en de middenstand kon weer een beetje ademhalen. Tegenover de definitieve sluiting van het failliete warenhuis Vroom & Dreesman aan de Kleiweg stonden tal van start-ups, restaurantjes en andere initiatieven van jonge ondernemers. Het inmiddels tamelijk desolaat geworden beeld van de Goudse winkelstraten veranderde dit jaar merkbaar ten goede.

Ook op historisch vlak waren er weer bijzondere ontwikkelingen. Om laag bij de grond te beginnen: nadat vorig jaar het koor van de Sint-Janskerk ontgraven kon worden in

Opgravingen op het terrein van de voormalige Brandweerkazerne, waar het klooster van de Clarissen ooit stond

Opgravingen op het terrein van de voormalige Brandweerkazerne, waar het klooster van de Clarissen ooit stond

verband met noodzakelijk geworden funderingsherstel, was dit jaar de ring rond de kerk aan de beurt voor de vernieuwing van rioleringen en kabels. Ook nu leverde dat weer enkele bijzondere archeologische vondsten op, met name achter het koor op de plek waar vroeger het kerkhof lag. De archeologen hebben daardoor weer veel te beschrijven. Gelukkig zijn de resultaten van de opgravingen in de Sint-Jan inmiddels op schrift gesteld. Dat gold nog steeds niet voor de bijzondere blootlegging van de fundamenten van het Clarissenklooster tussen Nieuwehaven en Turfmarkt. Een faillissement van de bouwer liet dit project tot op heden ‘Unvollendet’. Met behulp van een zeer geslaagde crowfundingactie brachten de archeologen dit jaar in korte tijd 5000 euro bij elkaar, een stevige basis om het karwei af te maken. Zeer succesvol waren daarbij de anatomische lessen in de Chocoladefabriek, waar een fysisch antropologe Constance van der Linde uitleg gaf over wat er zoal valt af te leiden uit de skeletten die nabij het klooster zijn gevonden.

Crowdfunding – de nieuwe methode om projecten met behulp van burgerdonaties van de grond te tillen – vormde ook de basis voor het gewaagde project GoudAsfalt, het terrein van de voormalige Koudasfaltfabriek aan de overkant van de Hollandse IJssel. De initiatiefnemers willen dit terrein, dat als een balkon uitzicht biedt op Gouda’s IJsselfront, ontwikkelen tot een bloeiend domein voor evenementen, vernieuwende projecten en sociaal-maatschappelijke activiteiten. In een recordtijd werd geld bijeengebracht voor de aanschaf van een voetveer, De Gein, en diverse activiteiten – zoals Gouda culinair, een circus en Openmonumentendag, vonden al plaats aan de boorden van de rivier. Bijzonder vanuit historisch perspectief is, dat enkele grote onderdelen van de asfaltfabriek als industrieel monument bewaard blijven.

staat14

Voor monumenten was 2016 ook in andere opzichten een opmerkelijk jaar. Grootste ‘klapper’ was de verkoop van de Gouwekerk aan een consortium dat er een congrescentrum met hotel van wil maken. Van vreugde begon het kruis op de hoge staat7
torenspits ’s avonds weer te branden, want de jarenlange onzekerheid over het lot van dit ‘landmark’ voor Gouda lijkt hiermee ten einde gekomen. Zekerheid kwam er ook voor de al sinds 1998 leegstaande gereformeerde Turfmarktkerk. Eigenaar Timpaan ziet geen brood meer in herontwikkeling, omdat het gebouw in zeer slechte staat zou zijn en restauratie onverantwoord duur zou worden. Sloop zou de enige optie zijn. Hoewel geen monument, vormt de Turfmarktkerk nog steeds een markant onderdeel van een voor het overige gesloten monumentale gevelrij aan de gracht. Nieuwbouw zou dit beeld ernstig verstoren. Complicerende factor bij dit alles is de geïsoleerde ligging van het kerkgebouw; er is staat15simpelweg geen directe toegang tot de openbare weg anders dan een beperkt recht van overpad. Timpaan valt veel te verwijten, want het bedrijf heeft al die jaren geen onderhoud gepleegd aan de kerk, zodat het geheel inderdaad in deplorabele toestand is. De buren zouden niets liever zien dan dat de eigenaar zijn verlies neemt en het complex tegen een symbolisch bedrag overdraagt, teneinde er een besloten stadstuin van de maken (eventueel met handhaving van – delen – van het gebouw). De initiatieven daartoe komen voorzichtig van de grond.

Verderop aan de Turfmarkt viel er dit jaar ook een belangrijke ontwikkeling te noteren. Het majestueuze Admiraalshuis, ooit de woning van de Goudse zeeheld Roemer Vlacq, is – samen met het naastgelegen pandje – door eigenaars Jan Kooiman en Hellen Kooiman-Tibbles in eigendom overgedragen aan de Vereniging Hendrick de Keijser. Daarmee is

Opening van de Looierspoort door burgemeester Schoenmakers

Opening van de Looierspoort door burgemeester Schoenmakers

het behoud van het monument voor lang gegarandeerd. Tegenover deze woning staat nog een ander monumentaal complex te wachten op een nieuwe eigenaar. Het Leger des Heils heeft er jarenlang bijeenkomsten gehouden, maar vertrok dit jaar naar een beter bereikbare locatie. De panden, met grote – als speeltuin van de buurt in gebruik zijnde – tuin, staat te koop voor een luttel bedrag van €850.000. Daar zouden moeiteloos drie woonhuizen van gemaakt kunnen worden, dus lang zal het niet duren voor er een nieuwe eigenaar gevonden zal zijn. Tot slot – om in de buurt te blijven – heeft het achter de Turfmarkt verscholen liggende smalste straatje van Gouda een flinke opknapbeurt ondergaan op initiatief van de bewoners. In deze Leerlooierssteeg is een fraaie herinnering aan deze beroepsgroep aangebracht.

De Chocoladefabriek, waar bibliotheek, Streekarchief en de Drukkerswerkplaats samen met cateraar Kruim een succesformule hebben ontwikkeld, oefent sterke aantrekkingkracht uit op andere instellingen in de stad. Er staat immers nog een hele etage leeg. In de laatste weken van dit jaar meldden zich het Verzetsmuseum en het Filmhuis als gegadigden, waarmee overigens weer twee monumenten leeg zouden komen: de oude bank aan de Turfmarkt en een school aan de Letmaetstraat in Korte Akkeren. staat3Voor loempiaverkoper Kim is er geen plaats in deze herberg. Na bijna een kwart eeuw werd deze voormalige bootvluchteling verdreven van het Stationsplein, waar verzekeraar De Goudsche de onderste etage van haar kantoor laat ombouwen tot winkels en horeca. Kim kreeg daarop een vergunning voor een standplaats bij de Chocoladefabriek, maar die werd met vereende krachten door de Chocoladefabrikanten getorpedeerd. Gevolg is dat de goede man nu al bijna een jaar broden- en loempialoos thuis zit.

Oude rechten worden in Gouda blijkbaar zelden gerespecteerd. Hetzelfde overkwam dit jaar namelijk ook een van de laatste binnenstadscoutings van Nederland, Jan van Hooff. Ook zij staan – zelfs na een halve eeuw – op straat omdat de gemeente het schoolgebouw waar zij domicilie hielden heeft verkocht aan de particulier. Een behoorlijke schadeloosstelling of compensatie lijkt er niet in te zitten, waardoor de groep direct in haar voortbestaan bedreigd wordt. GoudAsfalt lijkt te duur, maar is nog steeds in beeld als nieuwe locatie.

Het afstotingsbeleid van monumenten die in gemeentebezit zijn, heeft dit jaar ook enkele vruchten afgeworpen. De Moriaan, het voormalige pijpen- en aardewerkmuseum, heeft

Donkere wolken boven het Weeshuis

Donkere wolken boven het Weeshuis

een particuliere bewoner gekregen. Even verderop aan de Westhaven wordt de oude Muziekschool in gereedheid gebracht om onderdak te bieden aan een eliteschool (de Mandeville Academy), mede ook door bemoeienis van onze huidige premier Mark Rutte. Minder vlot gaat het nog steeds met het Weeshuiscomplex. Tal van plannen voor hergebruik haalden het niet, maar nu lijkt de gemeente toch weer een projectontwikkelaar gevonden te hebben om er een hotel-restaurant annex conferentiecentrum (nog één!) in te vestigen. De eerste imaginaire beelden van wat het moet worden stemmen niet gerust. Helaas zal dan ook de unieke Jeruzalemkapel ten prooi vallen aan de commercie, terwijl deze stichting van Gijsbert de Raet de afgelopen jaren uitstekend dienst heeft gedaan als open atelier-ruimte voor Goudse kunstenaars.

Ook op het vlak van de Goudse kunstenaars lieten oude en nieuwe namen zich dit jaar

Erik Schutte aan het werk op de Oosthaven

Erik Schutte aan het werk op de Oosthaven

zien. Fijnschilder Ruud Verkerk mocht zijn kunnen tonen in Galerie Honingen ter gelegenheid van zijn veertigjarig kunstenaarsjubileum. De bekende Goudse portretschilderes Carla Roodenberg kreeg een welverdiend boek met een overzicht van haar mooiste werken. Uit Oost-Nederland verraste Erik Schutte met enkele ‘on the spot’ geschilderde stadsgezichten, waarop zijn losse penseel het (najaars)licht op fascinerende wijze heeft gevangen. Suzan Schuttelaar lijkt echt door te breken met haar realistisch-harde portretten, die eerder al actrice Tjitske Reidinga hard wisten te raken. Museum Gouda stelde haar in staat een modern schuttersstuk voor het Ruim te maken, waarbij toeschouwers het risico lopen op het witte doek te belanden.

Over kunst gesproken: Museum Gouda heeft dit jaar ook een publiekstrekker in huis weten te halen met de grote Erasmustentoonstelling ter gelegenheid van 500 jaar Novum Testamentum, de vertaling van het Nieuwe Testament van het Grieks in het Latijn door de grote Rotterdamse Gouwenaar. Voor het zover was moest eerste de tentoonstelling Lalla Golda, over 50 jaar Marokkanen in Gouda, afgesloten worden. Met een succesvolle veiling van het Marokkaanse keramiek kwam een eind aan dit opmerkelijke initiatief, dat ruim 9000 bezoekers – onder wie opmerkelijk veel Marokkaanse vrouwen – trok. Een veelvoud, ruim 22.000 mensen, bezochten de door directeur Gerard de Kleijn en babbelhistoricus Herman Pleij ingerichte Erasmus-expositie, die tevens de apotheose vormde van de scheidende Goudse museumdirecteur, die de stedelijke bewaarinstelling in vijf jaar weer financieel en vitaal heeft gemaakt. Zijn opvolger Marc de Beyer zal er een hele klus aan krijgen om deze lijn voort te zetten. Daarbij zal hij overigens nog wel ‘last’ houden van zijn voorganger, want deze blijft zich als gastconservator en anderszins nog wel met het museum bemoeien.

staat1

Ook buiten het museum bleef Erasmus dit jaar volop in de belangstelling staan. Het Erasmusgenootschap en het Historisch Platform Gouda verzorgen op vier achtereenvolgende zaterdagen een speciale Goudologie-leergang, die geheel was gewijd aan de humanist. Bijzonder was dat de archeologen en historici daarbij samen een project gestart zijn om het klooster Stein, net buiten Gouda in de richting van Haastrecht, te reconstrureren. Op basis van wat er bij opgravingen al aan de oppervlakte is gekomen, schriftelijke bronnen en vergelijkbare kloosters elders, is inmiddels al een maquette ontworpen. Op die manier wordt de plek waar Erasmus zeven jaar van zijn leven tussen muren en boeken doorbracht meer aanschouwelijk, hoewel de makers de ambitie hebben om met behulp van D3-techniek nog een stap verder te gaan. Naast ernst zorgde Erasmus ook voor luim; dit jaar bleek dat Zotte Zaterdag is uitgegroeid tot een serieus evenement en een echte publiekstrekker. Zelfs schilderclub ‘Het Goudse penseel’ liet zich dit jaar inspireren door de Goudse geleerde. Dat leverde enkele creatieve en verrassend professionele kunstwerken op.

staat8

Veiling van Lalla Golda. Vlnr. Paul abels, Milo Burgemeester Schoenmaker, Chahid el Haddouti (Voorzitter Boughaz), Fatima Kalai, (Raad van Aanbeveling),Gerard de Kleijn (Museum Gouda), Trude Linde en Willem Hesseling (beiden Boughaz)

Veiling van Lalla Golda. Vlnr. Paul abels, Milo Burgemeester Schoenmaker, Chahid el Haddouti (Voorzitter Boughaz), Fatima Kalai, (Raad van Aanbeveling),Gerard de Kleijn (Museum Gouda), Trude Linde en Willem Hesseling (beiden Boughaz)

Marc Mulders geeft uitleg over zijn Erasmusglas aan vrijwilligers en rondleiders in de Sint-Jan

Marc Mulders geeft uitleg over zijn Erasmusglas aan vrijwilligers en rondleiders in de Sint-Jan

staat9De eigenlijke afsluiting van het Erasmusjaar vond echter niet in het museum plaats, maar in de naastgelegen Sint-Janskerk. Daar kon in september toch eindelijk het Erasmusglas van Marc Mulders onthuld worden. Deze kunstenaar was als een kind zo blij dat zijn creatie uiteindelijk toch deel is gaan uitmaken van het monumentale glazenprogramma van deze ‘tempel’ van de glasschilderkunst in Nederland’. Zijn werk was al terug te vinden in de Oude Kerk van Amsterdam en de Sint-Janskathedraal van Den Bosch, maar met de Goudse kerk heeft hij de top van de Olympus pas echt bereikt. De kerk zelf is het afgelopen jaar druk doende geweest een herinrichting voor te bereiden, die ertoe moet leiden dat de ingang vooraan onder de toren komt en niet langer via een klein deurtje van een grafkapel aan de zijkant. Daar komt nu ruimte het oorspronkelijke graf van de grote Gouwenaar Hieronymus van Beverninghen weer enigszins in ere te herstellen en hopelijk komt er ook een glimp terug van de oude Librye, met de plaatsing van het fraaie Libryebord uit 1648.

De geschiedschrijving over Gouda werd dit jaar verrijkt met een biografie van een vergeten grootheid van vrouwelijke kunne uit de stad: Anna Barbara van Meerten-Schilperoort. In deze levensschets, verschenen onder de titel De Kroon van Gouda, krijgt zij een verdiende plaats onder de voorlopers van het feminisme in Nederland. Ontelbaar zijn de publicaties

Film van de kwartaalclub waarin Paul Abels herinneringen aan zijn vrienden Nico Habermehl en Jan Kompagnie ophaalt

Film van de kwartaalclub waarin Paul Abels herinneringen aan zijn vrienden Nico Habermehl en Jan Kompagnie ophaalt

van deze domineesvrouw en ook op sociaal gebied – zoals het bezoeken van gedetineerden in de nationale vrouwengevangenis – was zij zeer actief. Hopelijk wordt nu ook het monument dat haar bewonderaars kort na haar dood in de Sint-Jan lieten aanbrengen weer snel zichtbaar voor het publiek. Nu is het nog schandelijk verstopt achter een grote niet gebruikte preekstoel. Twee prominente Goudse historici die in de voorbij jaren overleden, Nico Habermehl en Jan Kompagnie, kregen bij het veertigjarig bestaan van de Kwartaalclub nog bijzondere lof toegezwaaid. Ondergetekende mocht in een film herinneringen ophalen aan deze vroegere winnaars van de Kwartaalprijs.

Al met al mag 2016 weer een bewogen jaar genoemd worden voor historisch Gouda. De economische voortekenen zijn gunstig en er liggen tal van uitdagende plannen om uitgewerkt te worden. De haalbaarheid ervan zal ook sterk afhangen van de Goudse politiek. Die heeft het afgelopen jaar een stevige crisis doorstaan – de stad moest het maandenlang stellen zonder wethouders – maar het grotendeels op haar zetels teruggekeerde oude college lijkt vastbesloten de ingeslagen weg te vervolgen. Voor monumenten en culturele instellingen is dat gunstig, want B&W van Gouda hebben laten zien dat deze hen aan het hart gaan.

Dit bericht is geplaatst in Nieuws. Bookmark de permalink.

2 Reacties op De staat van de stad. Historisch Gouda in 2016

  1. Patricia Ortiz schreef:

    Dit is nou een jaaroverzicht dat zelfs voor een niet-Gouwenaar interessant is om te lezen!

  2. Paul Abels schreef:

    Dank voor het compliment! Op mijn beurt heb ik grote bewondering voor het restauratiewerk dat u verricht voor Museum Gouda.