De Goudse leeskring
Hoewel dit schilderij een portret is van twee mensen, heeft het toch ook veel weg van een genrestuk. Het genrestuk is een term uit de schilderkunst, waarbij een voorstelling wordt gegeven uit het dagelijks leven. Deze voorstelling laat een echtpaar zien (Paul en Christa Abels-Bolscher), zittend aan een tafel, omringd door persoonlijke attributen. Het daglicht valt binnen via een groot venster aan de rechterkant en werpt een warm licht op het gezelschap dat zich vermaakt met hun liefhebberijen, onder het genot van een goede kop koffie. Een oude kaart van Gouda aan de wand – gemaakt door Johannes Blaeu in 1649 – verraadt dat het tafereel zich in deze stad afspeelt, het venster toont ons ook een glimp van een grachtenpand in de Goudse binnenstad. De man in het schilderij is dr. Paul H.A.M. Abels, een Gouds kerkhistoricus, die veel over de Goudse geschiedenis heeft geschreven en inmiddels een grote verzameling heeft opgebouwd van oude boeken en historische documenten. Op zijn revers prijkt het lintje van zijn ridderorde, die hij in 2014 ontving voor zijn verdiensten op historisch gebied. Aandachtig leest hij in een zeventiende-eeuws stichtelijk boek een hoofdstuk over de apostel Paulus (Pauwels op de opengeslagen bladzijde). Dat hij over Paulus leest, is niet toevallig gekozen, want het is eveneens een verwijzing naar zijn eigen naam.
Zijn vrouw Christa kijkt hem oplettend aan en luistert aandachtig als hij een passage voorleest. Christa is schooljuf op een basisschool en heeft uit liefde voor haar vak inmiddels een aanzienlijk aantal oude leesplankjes verzameld. Als verwijzing naar haar beroep heeft ze zo’n plankje voor zich, waarvan ze de kartonnen lettertjes in een rond donkerrood blikje van de firma Hoogeveen bewaart, dat zij in haar linker hand houdt. Naast leesplankjes verzamelt ze ook blauwe emaile voorwerpen, waarvan we twee exemplaren in de vensterbank zien staan. Daar staat ook een Mariabeeld als teken van hun geloofskleur. Deze drie voorwerpen staan ook voor hun drie dochters. Een opvallend detail is het sieraad om haar hals. Het is een scherf van eeuwenoud Gouds aardewerk, met een schildering van een gelukslus, die is gevonden in de aarde van deze stad en door een kunstenares ingekaderd in een zilveren sponning. Op de achtergrond aan de muur kijken Pauls historische helden, Dirck Volkertz. Coornhert en Petrus Purmerend, goedkeurend toe.
Compositorisch heb ik geprobeerd om een wisselwerking te krijgen tussen de personen onderling en tussen de personen en de toeschouwer. Als toeschouwer wordt je blik eerst getrokken door de persoon in het midden, in dit geval is dat Christa. Niet alleen zien we haar van voren geschilderd, maar ook haar felblauwe kleding in het centrale gedeelte van het schilderij vraagt als eerste aandacht. Alle lijnen in de voorstelling lijken ook naar haar toe te lopen; let op de schaduwlijnen op de wand, de spijlen in het raam, de contourlijnen van het boek en het leesplankje en de richting van het stratenpatroon op de kaart. Ze lijken allemaal naar haar toe te wijzen; zelfs de wijsvinger van Pauls rechterhand en de kijkrichting van de portretjes aan de muur leiden het oog van de toeschouwer naar het midden.
Vervolgens zien we juist dat de aandacht van Christa op haar man is gericht. Ze kijkt hem aandachtig en vragend aan, wat nog weer eens versterkt wordt door de lijnen van de lijst van de kaart, die haar blik laten leiden naar zijn gezicht. Zo wordt het oog van de toeschouwer als het ware ook vervolgens die kant opgeleid. De lijst aan de wand verbindt in die zin de gezichten met elkaar. Paul is daarentegen van de zijkant (en profil) geschilderd. Hij houdt geconcentreerd zijn vinger op het boek bij de plek in de tekst waar hij is gebleven, terwijl hij in zijn andere hand een kopje vasthoudt en nadenkt over het antwoord dat hij Christa wil geven. Zijn blik is gericht op het boek in het midden van het schilderij. Dit is de plek waar alles samen komt: de handen, de koffiekopjes en de beide passies. Het overlapt elkaar deels, waardoor het allemaal met elkaar in verbinding staat en het iets gemeenschappelijks krijgt.
Het schilderij “De Goudse leeskring” is voor mij een ervaring geweest waarbij ik de techniek van portretschilderen en het stillevengenre heb willen combineren in één voorstelling. Reinout Krajenbrink
