De Goudse Catechismus (1607) en een Goudse catechismus (2014)

De Goudsche Catechismus zorgde er in 1607 voor dat Gouda de woede van heel 070720102752calvinistisch Nederland over zich afriep. In plaats van de Heidelbergse Catechismus, die binnen de gereformeerde kerk verplicht was gesteld om de gelovigen de leer van Calvijn in te scherpen, koos het libertijnse Gouda voor een veel milder en ruimer leerboek, dat om die reden door de tegenstanders smalend werd aangeduid als een “schoen die iedereen past”. Schrijvers en ‘gebruikers’ van de Goudse Catechismus waren de remonstrantse predikanten Eduard Poppius, Harboldus Thombergen en  Dirck Herbers. Het liep niet goed af met deze voorgangers. Zij werden door  de Synode van Dordrecht in 1618 uit de gereformeerde kerk gezet en vervolgens uit het land en uit hun ambt gezet. Zie over de achtergronden http://www.goudsecanon.nl/15/1607/De-Goudse-Catechismus/

Van de roemruchte Goudsche Catechismus, met als titel Korte onderwijsinghe der VNK25GlismijerAfbCatechsismus2kinderen in de christelijcke religie, zijn maar enkele exemplaren overgeleverd. Gelukkig bevindt zich in de Goudse Librije, de oude stadsboekerij die in bewaring is gegeven aan het Streekarchief Midden-Holland, nog een exemplaar van dit werkje dat gedrukt werd door Jacobus Migoen, die woonde en werkte in de drukkerij ‘In de ladder Jacobs’ aan Achter de Vismarkt. Op veilingen of bij antiquariaten is nimmer een exemplaar aangeboden. De kans dat ik ooit de hand zou kunnen leggen op dit werkje is dan ook nihil. De ware boekensneuper gaat in dat geval op zoek naar een alternatief, dat op z’n minst enigszins tegemoet komt aan zijn ontembare bezitsdrang.

thumb.php

Daardoor ben ik sinds vandaag in het gelukkige bezit van een Goudse catechismus. EEN, niet DE. Het betreft ook geen exemplaar van papier, maar in olieverf, van de hand van de fijnschilder Ruud Verkerk en vervaardigd in zijn atelier aan de Lage Gouwe; op Goudse bodem dus. Met zijn fijne penseel heeft hij een oude ‘katholieke catechismus’ uit de vroege achttiende eeuw geschilderd, waarvan de versleten rug de bindingen en rafels een fraai lijnenspel vormen. Het gaat om een boekje dat hij jaren geleden in deze toestand op de Raam kocht tijdens de vrijmarkt op Koninginnedag. De titel van het werkje luidt: Meditatien tot de H. Communie op alle de sondagen en andere hoog-tijdagen des jaers. Schrijver was Abraham van der Mat (pseudoniem voor de Utrechtse priester Abraham van Brienen (1606-1683). Het betreft een herdruk uit 1709, gedrukt in Antwerpen en uitgegeven in Leiden door de boekdrukker en boekverkoper Christianus Vermey. Dezelfde drukker zou vier jaar later overigens met zijn Goudse collega’s, de stadsdrukkers Johannes en Andries Endenburg, de allereerste stadsgeschiedenis van Gouda van de persen laten komen, geschreven door de pastoor Ignatius Walvis.

Hetzelfde lijnenspel en de kleurstelling van de ‘catechismus’ zetten zich op het schilderij voort in een schelp die Verkerk bovenop het boekje heeft gelegd. Wereldwijd is de schelp een symbool bij begrafenisriten, bedoeld om een overledene een aangenaam lot in het hiernamaals te wensen. In die zin is dit een toepasselijk symbool in combinatie met een catechismus, aangezien een dergelijk leerboek ook de weg naar heilszekerheid wil wijzen. In de Heidelberger is deze weg geplaveid met onzekerheid, opoffering en de absolute afhankelijkheid van de almachtige God.  Het Goudse leerboek daarentegen was minder veeleisend en bood  – bij alle gevraagde toewijding aan God – uiteindelijk meer ruimte voor de vrije wil van de mens.

In olieverf op paneel heb ik nu toch mijn Goudse catechismus. Van de schilder heb ik het boekje, fraai versierd met prenten, erbij gekregen.

Dit bericht is geplaatst in Nieuws. Bookmark de permalink.

Reacties zijn gesloten.