Vandaag had ik weer het voorrecht om twee uur lang een grote groep belangstellenden deelgenoot te maken van mijn grote passie voor boeken. Goudologie II, de voortgezette cursus voor gediplomeerde Goudologen, biedt mij daar telkens de mogelijkheid toe, aangezien een van de verdiepingscursussen is gewijd aan de oude stadsboekerij, de Goudsche Librije. Op vier zaterdagen krijgen de deelnemers een blik in de eeuwenoude boekgeschiedenis van Gouda, waarbij ik een les over de Goudse boekdrukkers door de eeuwen heen mag verzorgen. Ik heb mij daarbij verzekerd van de assistentie van een echte vakman uit het boekdrukkersbedrijf, Loek Meulenberg, die zijn loopbaan ooit begon bij de roemruchte drukkerij van Koch & Knuttel in Gouda. Bij de eerste versie van deze Librije-cursus maakte hij als deelnemer grote indruk, door mijn verhaal aan te vullen met tal van technische details over drukletters, papiersoorten, boekformaten, druktechnieken en wat dies meer zij, en vanaf dat moment verzorgen wij de les gezamenlijk in een soort Snip-en-Snap-voorstelling.
In de Goudse geschiedenis zijn diverse bloeiperiodes aan te wijzen. Vandaag stonden wij onder meer stil bij de productie van drukkerij van Gerrit Benjamin van Goor, die in 1839 in Gouda werd opgericht. Deze boekdrukker verwierf landelijke bekendheid, onder meer door de uitgave van een zogeheten Prachtbijbel in losse afleveringen, van kinderboeken, woordenboeken en diverse topografische werken. Opvallend daarbij was, dat de drukkerij nauw samenwerkte met plaatselijke auteurs. Het meest succesvol daarbij was de samenwerking tussen Van Goor en de Goudse hoofdonderwijzer en latere leraar aan de Latijnse School, Joannes Leonardus Terwen (1813-1873). De meest bekende vrucht van deze samenwerking is het imposante boek Het Koninkrijke der Nederlanden, met tal van stadsbeschrijvingen en zeer fraaie staalgravures. Veel van deze gravures zijn in de loop der tijd uit deze boeken gehaald en worden voor veel geld verkocht. Een complete editie van het boek is tegenwoordig niet makkelijk voor onder de duizend euro te bemachtigen.
Het Koninkrijksboek uit 1876 was niet de eerste uitgave die voortkwam uit de samenwerking tussen Van Goor en Terwen. Hun eersteling stamt al uit 1844 en draagt als titel Etymologisch Handwoordenboek der Nederduitsche taal of proeve van een geregeld overzigt van de afstamming der Nederduitsche woorden. Ook dit boek heeft nog steeds een behoorlijke antiquarische waarde, omdat Terwen zeer nauwgezet en onderbouwd een verklaring geeft van de oorsprong van een groot aantal woorden. Voorin het exemplaar dat in mijn bezit is, staat een lange lijst van intekenaren. Hieruit blijkt dat het boek een heel specifieke afzetmarkt kende, vooral bestaande uit de bovenlaag van de negentiende-eeuwse steden (burgemeesters, predikanten, notarissen, onderwijzers – ja, die stonden toen nog in hoog aanzien – en natuurlijk boekverkopers). Opvallend is verder de grote afname in Gouda zelf en directe omgeving.
Het pand aan de Kleiweg waar ooit de drukpersen van de firma Van Goor stonden en vele honderden titels van de persen kwamen, bestaat nog steeds en is ook nog enigszins als boekdrukkerij herkenbaar. In het pand was jarenlang textielgigant De Zeeman gevestigd, maar momenteel wordt het verbouwd tot onderkomen voor de hippe mode van Hennes & Mauritz. Aan de achterzijde van het gebouw is daartoe een grote glazen uitbouw gecreëerd, tot ongenoegen van de omwonenden aan de Slappendel. De voorgevel is gelukkig in haar oude luister gehandhaafd en gerestaureerd. Op die wijze houdt Gouda de herinnering aan het bedrijf van Van Goor, dat in 1930 verhuisde naar Den Haag, in elk geval nog lang levendig.
