Een paar jaar geleden hebben Goudse historici de stad Rotterdam gekieteld met de bewering dat de grote Europese humanist Desiderius Erasmus niet in Rotterdam is geboren, maar in Gouda. Een Gouds Erasmus Genootschap werd opgericht om de speciale band van de humanist van Gouda breder onder de aandacht te brengen, een speciale Erasmus-aflevering van de Tidinge, het tijdschrift van Historische Vereniging Die Goude zag het licht en diverse media haakten gretig in op deze smeuïge discussie. De Maasstedelingen reageerden als gestoken. De claims van Gouda werden met merkbare irritatie van de hand gewezen en Museum Boymans-Van Beuningen reageerde zelfs met een inderhaast samengestelde tentoonstelling over deze grote Rotterdammer. Inmiddels is het stof weer neergedwarreld en terugkijkend kunnen beide partijen alleen maar blij zijn dat de ‘twist’ een heropleving van de belangstelling voor Erasmus heeft opgeleverd.
Deze week kwam ik in het gelukkige bezit van het enige boek van Erasmus dat in de zeventiende eeuw in Gouda werd gedrukt. Het betreft een Nederlandse vertaling van de Paraphrasis, waarin Erasmus commentaar geeft op het Nieuwe Testament. Op het titelblad staan het jaartal 1660, met daarbij het drukkersmerk en de namen van de Rotterdamse drukkers Pieter en Abraham van Waesbergen, die hun bedrijf hadden “op ’t 
Steyger, in de gekroonde Leew” . In een fraai verwoorde opdracht aan het Rotterdamse stadsbestuur geven beide boekverkopers inzicht in hun motieven voor deze uitgave en hun commerciële strategie. Volgens de handelaren leefden zij in een zeer vruchtbare tijd wat betreft het uitgeven van nieuwe boeken, waarvan er inmiddels meer waren uitgegeven dan er diersoorten waren in Afrika. Dat kwam volgens hen, omdat vele lieden zich inbeelden “dat se niet leven, soo se niet schrijven” . Dat legde hun bedrijf geen windeieren; het was “een daghelijcks geluck voor de boeckverkoopers”. Maar met boeken was het net als met wijn; handelaren moesten zowel de oude als de nieuwe liefhebben. Vandaar dat de Waesbergens het hoog tijd vonden om een ouder werk “van nieuws uyt onse persse voor te brengen” en daarbij was hun oog onmiddellijk gevallen op het werk van “onsen aller-beroemsten Rotterdammer, wiens naem soo langh de werelt staet, vermaert sal zijn, en Rotterdam door hem”.
Op de laatste pagina van deze dikke foliant wordt echter duidelijk dat het boek – de bloemrijke bewoordingen van de Rotterdamse drukkers in hun opdracht ten spijt – helemaal niet in Rotterdam van de persen kwam. Het boek werd uiteindelijk “Tot Gouda gedruckt, by Willem vander Hoeve, boeckdrucker inde Peperstraet, naest radt van Avontueren”. Ondeugend zou de beschouwer hier kunnen opmerken dat de gang van zaken een afspiegeling is van de gang van zaken rond de verwekking en geboorte van de geleerde zelf: geconcipieerd in Gouda en ver-schenen in Rotterdam.
(Illustratie boven: gebrandschilderd glas met portret van Erasmus in het academiegebouw van de Universiteit van Manchester; illustratie eronder: impressum uit de Goudse uitgave van de Paraphrases)
