Integrale tekst van een bijzondere brief uit 1614 over rederijkers in Zoetermeer. In deze brief worden drie preken van de Zoetermeerse dominee Petrus Paludanus (Peter van Brouck) weergegeven, zoals die zijn opgetekend door een tegenstander. De predikant lag overhoop met een groot deel van zijn gemeente en zou uiteindelijk afgezet worden. Zie over de achtergronden van het conflict:
Ton Wouters, ‘Soetermeer een Suijrmeer? De classis Delft en Delfland en de affaire rond de Zoetermeerse predikant Petrus Paludanus, in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 5 (2002) 75-88.
Over de context van de strijd van Paludanus tegen de rederijkers:
Paul H.A.M. Abels, Gereformeerde reacties op de dichtkunst, in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 12 (2009) 79-82
INTEGRALE TEKST
Memorie van de predicatien die Pieter van Brouck tot Soetermeer opten xxvi-en januarij ende ii-en ende ix-en februarij 1614 gedaen heeft, over dese waren psalm 15 vs: 1-2. D’eerste predicatie over dese woorden: Heer wije zal wonen in dijner hutten? Wije zal blijven op dijnen heijligen berge? De ii-e predicatie: die sonder vlecke daerhenen gaet. Ende de derde: Ende recht doet. Sonder telcken meer woorden des text gebruijckt oft voorgelesen te hebben.
Annotatie
In de eerste predicatie heeft hij geleerdt dat de voorgelesen woorden des propheten waeren een eijgentlijcke raedvraginge aen den mondt des Heeren, daermede den propheet ondersocht ende gevraecht heeft welcke die souden sijn ende waermede te onderkennen die in de hutten des Heeren souden woonen ende wije daer souden zijn, die daer souden blijven op zijnen heijligen berge.
Lerende dat ’t woordt wonen sonderlinge diende aengemerckt Lerende dat bij de hutten des Heren ende heijligen berge eijgentlick verstaen werden in die plaetse des psalms de wtterlycke kercke Godts oft christelijcke gemeijnte hier op der aerden.
Ende dat ’t woordeken wonen als oock blijven sonderlinge diende aengemerckt ende dat in plaetse van woonen, blijven nijet en werde geseijdt: Wije zal in uwe hutten comen, wije zal op uwen heijligen berge wesen, wije zal daer verkeren, wije zal daer op- ende innegelaten werden, wije zal ommegang ende handelinge hebben, maer dat hij seijdt: wije zal daer wonen, wije zal daer blijven.
Dat door sulcx bij den Heijligen Geijst een onderscheijdt gemaeckt werdt tusschen den waren gelovigen ende hypocrijten, die beijde in de kercke Godes connen verkeren, zijn ende haeren ommegang hebben, sonder wtterlijck onderscheijt.
Maer dat de rechtgelovige alleen die zijn, die daer een ewich durende woonplaetse zullen hebben ende altijdt daeromme zullen blijven ende nijet alleen daerin en zullen comen ende verkeren voor een tijdt, maer ewich durenden blijven.
Ende dat ter contrarie de hypocrijten, schijnheijligen ende mondchristenen, die haer des naems Christij romen, maer voor eenen tijdt daer zullen connen wesen ende verkeren, voor eenen tijdt die wel oock de bijsonderste ampten ende officiën in de kercke zullen bedienen, maer daernae zullen geopenbaerdt werden, van de kercke weder affwijcken, daer wtscheijden ende vijanden derselver werden. In dewelcke de christelijcke lieffde zal verkouwen, die vrese des Heren zal vergaen, die Gods Woordt zullen verachten, verdraeijen, ende die met de waere christenen in Godts kercke blijvende, geen gemeenschap zullen willen houden ende alsoe de kercke zullen verlaten, de oprechte leraers zullen haeten, dezelve zullen willen verstoten en haere leringe voor dwaelinge achten. Gelijck huijdendaechs al te vele blijckt, selffs onder diegeene die pijlaeren der kercken souden wesen.
Maer dat het goedt is, dat se God geopenbaert heeft tot waerschouwinge der vromer, opdat die stantvastich blijven.
Extenderende derselver merckteijcken zeer breedt, met de straffe die hen soude navolgen, met waerschouwinge dat de vrome ende haere getrouwe leraers nijet en souden weijcken etc. Gelijck de sodanige dagelijcx doen etc.
In de tweede predicatie op de woorden:
Die sonder vlecke daerhenen gaet
Heeft hij geleerdt dat die nijet geseijdt connen werden sonder vlecke daerhenen te gaen, die geene lieffde haers naesten betonen, haere leraers verachten ende verstoten, maer dat alsulcke zijn diegeene die voor eenen tijdt in Gods kercke plaetse hebben, maer alrede veele van haer geopenbaert werden als Cham, als Esau, als Judas, als Hymeneus, als Alexander de sint (?) ende andere huijdendaechse schijnheijligen.
In de derde predicatie op de woorden:
Ende recht doet
Heeft hij eerst geleerdt dat daer drijederlije rechtdoen is, namenlick: 1. het recht dat God toecompt 2. het recht der overicheijdt ende [3.] ’t recht des volcx.
- Van ’t recht Gods lerende dat men de geboden ende wet Gods moet horen ende navolgen.
- Dat men der overicheijdt in allen saecken nijet tegen Gods Woordt strijdende moet gehoorsaem zijn, straffende de fraudaleurs ende perverteurs der gemenen middelen.
- Dat men dat recht des volcx zijnen naesten nijet en moet vercorten, noch beschadigen in goedt noch eere, maer behulpich sijn ende lieffde bewijsen.
Straffende de godslasteraers die haere overheijdt ongehorsaem zijn, ende haren naesten nijet en beminnen, noch den predicanten die God als leraers ende harders over haer gestelt heeft, in eeren ende achtinge en houden, maer die verachten, bespotten ende verstoten, alles met een brede extensie.
Item dat van God nijet alleen geëijscht en werdt de wetenschap van ’t goede, maer het doen, nijet alleen een wtterlijck gelaet der godsalicheijdt, maer een dadelijcke betrachtinge ende oeffeninge. Ende dat zulcx (als beclaechlick) bij veelen heel contrarie werdt bevonden onder zeer veele menschen, jae selffs oock onder diegeene die litmaeten der kercken Christij zijn, ende de voornaemste in der gemeijnte willen geacht zijn. Gelijck blijckt wt de jegenwoordige gezeltschap der retorijckspelers, daeronder de kinderen zijn ende toegelaten werden bij den ouderen, ende diegeene die nijet alleen professie doen van de gereformeerde religie, maer die oock hooffden, principale voorstanders ende pijlaren der kercke souden zijn. Dat derhalven bij sodanige ouderen grootelick gesondicht werdt ende haer straffen nijet en zullen ontgaen, dewijle sodanig retorijckspelen nijet van God, maer een inventie der heijdenen, ongelovigen ende godlosen is, in twelcke nijet dan ijdelheijdt, lichtvaerdicheijdt ende een lasteringe Gods, jae schandelijck misbruijck Zijn Heijligen Naems ende Woordts is. Dat men daerom de retorijckspelen moet houden als godslastelijck, dewijle deselve gevonden ende harcomstich zijn van de heijdenen, dat men oock alle ‘tgeene bij den heijdenen gevonden ende voorgestelt is, moet schuwen ende mijden als verdoemelick ende godslastelijck, overmits zij niet wt God zijn, noch geen waere kennisse Gods en hebben gehadt. Jae, dat men van alle heijdensche leringen eenen gruwel moet hebben, al waer ’t dat die goed waere, omdat zulcx van de heijdenen gecomen is, ‘twelc de christenen geensins en moeten volgen.
Vougende daerbij:
’t Is wel waer dat de gereformeerde ouders hiertegen voor een wtvlucht ende verantwoordinge bijbrengen, dat zij haer kinderen op geen cussen en conden binden, dat zij deselve soe nau nijet en connen houden, noch dwingen; zij en moeten oock hebben enige recreatije ende vermaeckelicheijdt.
Item dat zij doer lust ende lieffde tot de retorijkconste tot verstandt connen comen ende in goede leringe geoeffent werden. Dat zij deselve doer dat middel wt de herbergen ende dansspelen houden, daer alderleij ongeschictheijdt bedreven wordt. Jae, dat doer die const voortijden onder den pausdom ’t licht des Evangelij is aen de dach gecomen, veel duijsenden christenen tot de suverheijdt des Evangelij zijn gebracht ende diergelijcke.
Voorwaer alle ‘tselve wel overwogen zijnde, zijn ‘tselve nijet dan blauwe ende ongerijmde wtvluchten. Want ick segge dat de herbergen ende danspelen lijdelijcker zijn ende beter toegelaten dan de retorijcspelen, dewijle in de herbergen ende danspelen nijet gesondicht en werdt dan in den vleesche, maer dat in de retorijcke spelen gesondicht werdt in den geest ende tot verdoemenisse van lijff ende zijele, doordijen den name Godes aldaer ijdelijck gebruijckt, jae speelwijs als voor een goochelspel, jae voor een blasphemie des godlijcken naems voergestelt werdt, min noch meer dan off Gods Woordt nijet dan als een schouspel, een fabel ende ijdel gedicht en waere, om in de batamenten daermede te spelen.
De retorijckers en gebruijcken haere const nijet anders als voor den ijdelheijdt om bij den luijden aengesijen ende voor constenaers gehouden te werden, wt enckel hovaerdicheijdt off om des profijts wille. Gelijck nujaersdach wel gesien is, dat men deselve gegeven heeft daelders, croonen, drie vijer gulden, hele hammen ende stucken vleijs, daer men ter contrarie soe vreck ende karich is voor den armen. Dat men dicwijls voor deselven naulijcx een halve stuver vermach ontberen, gelijck in ’t ommegaen voor den armen wel bevonden werdt.
De retorijckers onder den pausdom en hebben geensins haer ogemerck gehadt om de suivere lere aen de dach te brengen, maer alleen op haere ijdele const, die God evenwel wonderlijck tot Zijnder eeren heeft weten te trecken ende leijden. Daerom en moet men geen quaet doen, opdat daer goedt wt come, soe Paulus leert.
Segge daeromme noch, jae segge ’t vastelijck, dat de retorijckers om haere ijdelheijdt ende godslasteringe wille van God sullen gestraft werden in de ewigheijdt, want God zal die nijet ongestraft laeten die Zijnen Name tevergeeffs oft lichtvaerdelick gebruijckt.
De ouders zullen gestraft werden omdat zij haeren kinderen sodanich gruwelen toelaeten. De overheijden zullen oock haere straffe dragen, omdat zij daertoe haer consent geven [I.m.: jae dat alle de retorijckers ende die zulcx consenteren behoren wt den lande gebannen].
Somma, zij zullen nijet ongestraft blijven alle die deselve retorijckspelen aenhooren ende daerinne een behagen hebben. Dus behoordt eenijder wije hij zij, deselve te mijden als verdomelick ende verfoeijelick. Dit segge ick u ende en hebbe conscientijshalven nijet connen nalaten zulcx te seggen ende vermaenen, al souden mij daeromme sommige haeten, ick bens getroost.
[op de rug van de omslag] Retorijcspelen
